علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
قسمت دوم
علم چیست؟
در کلام معصومین (علیهم السلام) علم از نظرهاى گوناگون، تقسیمات مختلفى دارد مانند:
- العلم علمان: مطبوع و مسموع
۲- العلم علمان: علم الابدان و علم الادیان
- علم بر دو قسم است: علم غیب و شهود
- علم بر سه قسم است:
در برخی روایات از معصومین (علیهم السلام) همه آنچه که علم محسوب می شود، در ۳ دسته می گنجد و باقی همه فضل است.
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى (علیه السلام) قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَهٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَهٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَهُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّهِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِیَّهِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل.
(کافی، ج۱، کتاب فضل علم، باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان، ص۳۲، ح۱)
امام هفتم (علیه السلام) فرمود: چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شد. دید جماعتى گرد مردى را گرفته اند. فرمود: چه خبر است؟
گفتند: علامه ای است.
فرمود: علامه یعنى چه؟
گفتند: داناترین مردم است به دودمان عرب و حوادث ایشان و به روزگار جاهلیت و أشعار عربى.
پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: این ها علمى است که نادانش را زیانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد، سپس فرمود: همانا علم سه چیز است:
آیه محکم، فریضه عادله، سنت پا برجا، و غیر از اینها فضل است.
کلمه «آیه و آیات یا آیه محکمه و آیات محکمات» در ۲۳۲ مورد از قرآن و ۱۷ مورد از نهج البلاغه ذکر شده است و در تمام این موارد به معنى آیه قرآن یا نشانه اى که از آن به خدا پى برند یا مطلق نشانه به کار رفته است.
مرحوم فیض کاشانى چنین فرماید: پیغمبر (صلی الله علیه و آله) با جمله
«لا یضر من جهله»
به مردم فهمانید که معلومات این شخص که علامه اش مى خوانید در حقیقت علم نیست بلکه علم حقیقى آن است که دانستنش براى معاد و قیامت مفید باشد و ندانستنش در آن روز زیان دهد. نه آنچه را که عوام مردم بپسندند و وسیله جمع مال شود. آنگاه علم سودمند در نظر شرع را بیان کرده و به سه قسم منحصر نموده است:
آیه محکمه:
که به اصول عقاید اشاره دارد. زیرا براهین آن آیات محکمات جهان و قرآن کریم است و در قرآن دلائل مبداء و معاد به لفظ «آیه و آیات» بسیار ذکر شده است و
فریضه عادله :
اشاره به علم اخلاق است که خوبش از لشکر عقل و بدش از لشکر جهل است و بر انسان فریضه (واجب) است که لشکر عقل را داشته باشد و از لشکر جهل تهى باشد و عدالت آن کنایه از حد وسط بین افراط و تفریط است و
سنه قائمه :
اشاره به احکام شریعت یعنى مسائل حلال و حرام دارد.
و انحصار علوم دینى به این سه قسم معلوم است.
ادامه دارد…
منابع:
- کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط – الإسلامیه)، ۸جلد، دار الکتب الإسلامیه – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.
- کلینى، محمد بن یعقوب – مصطفوى، سید جواد، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ۴جلد، کتاب فروشى علمیه اسلامیه – تهران، چاپ: اول، ۱۳۶۹ ش.
(به نقل از نرم افزار جامع الحدیث۳٫۵ محصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور)
