جهان هستی آفریده رب العالمین

اگر مطلب قبلی در مورد سبک زندگی را مرور کرده باشید، مفهوم «قدرت انتخاب انسان» برایتان آشنا و قابل درک خواهد بود. به دلیل همین قدرت انتخاب، انسان می‌تواند از میان گزینه‌های متعددی که دارد، دست به انتخاب بزند و چیزی را انتخاب کند که صورت و معنی زندگیش را با برخی افراد دیگر،‌ متفاوت می‌کند. با وجود این توانایی و اختیار، انسان چه بداند و چه نداند «انتخابش» بر اساس معیارهایی انجام می‌گیرد. این معیارها و ملاک‌ها متفاوت هستند و عوامل بسیاری آنها را شکل می‌دهند مثل «توان مالی یا قدرت اقتصادی»، «موقعیت اجتماعی»، «سنت‌های قومی و گروهی»، جنسیت، سن، تحصیلات، شغل و …. اما عاملی که بیشتر از سایر عوامل، صورت ظاهری زندگی انسان‌ها را با هم متفاوت می‌کند «جهان‌بینی و چگونگی ارزیابی جهان و پدیده‌های گوناگون آن» است. اینکه «آیا خلقت جهان، هدفمند یا از سر تصادف است؟ منشأ و مبدأ هستی کدام است؟ مقصد هستی کدام است؟» پرسش‌های آغازینی هستند که سبک‌های زندگی را از هم متمایز می‌کنند. پاسخ به این پرسش‌ها در کل دو نوع زندگی را شکل می‌دهد: «سبک زندگی خدامحور» و «سبک زندگی طبیعت‌محور».
تفاوت این دو سبک زندگی، در باور ذهنی و عملی به خدا و یا نفی آن است. برای توضیح این مطلب، از این پس، مطالبی را ارائه می‌دهیم که حاصل تدبر کارشناسان و اندیشمندان دینی در قرآن کریم و آیات ارزشمند آن است. اینگونه با یاری گرفتن از کلام حضرت پروردگار، چیستی و چرایی زندگی و سبک‌ مطلوب آن، توضیح داده می‌شود. برای رسیدن به این هدف در گام نخست، به سوره آغازین کلام‌الله مجید، یعنی سوره مبارکه حمد و نخستین سوره از آن «الحمدلله رب العالمین» اشاره می‌شود.
• معنای تحت‌الفظی این آیه یعنی «سپاس و ستایش مخصوص خداوند، پروردگار جهانیان، است». با این حال تعمق در معنای «ربّ» نشان می‌دهد که این واژه خطاب به کسى گفته مى‌شود که هم مالک و صاحب چیزى است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد. واژه «حمد» نیز در لسان عرب، ترکیبى از دو مفهوم «مدح و شکر» است. برای آشکار شدن این واژه می‌توان چنین گفت که انسان وقتی با «جمال و کمال و زیبایى» قرار می‌گیرد، زبان به ستایش می‌گشاید و هنگامی که از سوی دیگران «نعمت، خدمت یا احسانی» به او عطا می‌شود، زبان به تشکّر باز می‌کند. واژه «حمد» در آیه مبارکه بالا هر دو حالت را دربرمی‌گیرد. چرا؟ چون خداوند متعال به خاطر «کمال و جمالش» شایسته ستایش و به خاطر احسان‌ها و نعمت‌هایش، لایق شکرگزارى از سوی بندگانش است.
• همچنین «عالَم» در فرهنگ عربی به معناى مخلوقات بکار می‌رود و واژه «عالَمین» به معناى تمامی مخلوقات نیز کاربرد دارد. مطابق تعاریفی که داده شد، از این آیه چنین استنباط می‌شود که تمام هستى یک پروردگار دارد. همه هستى، تحت تربیت خداوند یکتا یعنی «ربّ العالمین» است. بر اساس چنین نگاهی، رابطه خداوند با مخلوقات، رابطه‌ای دائمى و تنگاتنگ است و هیچگاه قطع نمی‌شود. برای متبادر شدن این رابطه به ذهن می‌توان چنین مثال زد که برخی از افراد مانند نقاش و بنّا هنگامی که هنر خود را عرضه مى‌کنند و کارشان تمام می‌شود، آن کار را پایان یافته، تلقی می‌کنند و سراغ زندگی یا کار خود می‌روند اما کسی که مربّى است حتی بعد از اتمام کارش نیز نمی‌تواند آن را بگذارد و برود، بلکه باید هر لحظه بر آفریده‌اش نظارت داشته باشد. بر اساس چنین اندیشه‌ای، خداوند هم انسان‌ها را با راهنمایى پیامبران تربیت مى‌کند (تربیت تشریعى) و هم جمادات، نباتات وحیوانات را رشد و پرورش مى‌دهد. (تربیت تکوینى).
این دو نکته، پاسخ‌های صریح و آشکاری به پرسش‌هایی ارائه می‌دهد که در بالا برای شناخت سبک زندگی به آن اشاره کردیم. مطابق با نکات توضیح داده شده در مورد این آیه، باید بدانیم، جهان در اندیشه اسلامی- شیعی، هدفمند است و هدف از آن هدایت مخلوقات و از همه مهمتر انسان است. پس انسان نه تنها در این جهان «رها» نشده و نمی‌شود بلکه رفتار، اعمال و همه زندگیش تحت نظارت، پروردگار زیبا و صاحب کمالی است که لحظه به لحظه موجودات هستی را پرورش می‌دهد. حال آیا با وجود چنین اندیشه‌ای، انسان می‌تواند دست به هر انتخابی بزند و زندگی خود را هر طور که دلش می‌خواهد اداره کند؟ در مباحث آینده، بتدریج پاسخ این پرسش تشریح می‌شود.