مهارت­های مربیگری اثربخش

مهارت­های مربیگری اثربخش

• آنچه خواهید خواند:

• مقدمه
• ویژگی هایی که  لازم هست مربی در خود ایجاد کند
• توصیه هایی از استاد قرائتی
• برخی از اهداف تربیتی از دیدگاه ابوعلی سینا
• تیپ شناسی شخصیت
• چگونگی داد و ستد عاطفی

از مجموعه مقالات موسسه میثاق با نور

مقدمه:

از آنجا که کسب مهارت­های لازم در هر فعالیت و رشته کاری از الزامات اجتناب ناپذیر در موفقیت و اثربخش بودن آن می­باشد، در این نوشتار سعی برآن بوده با پرداختن به برخی از موضوعات مهم در زمینه مهارت­های مربیگری اجمالا قدم­هایی برداشته شود.

امید است مفید واقع شود و مربیان عزیز ما را در جهت بهبود این امر از پیشنهادت خود بهره­مند سازند.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله:

اگر خدا یک تن را به دست تو راهنمایی کند برای تو بهتر از است از دنیا و هرچه در آن است.

بحارالانوار، جلد1، ص184

راز موفقیت بزرگترین مبلغ تاریخ:

مورخ آمریکایی، مایکل هارت با کمک میشل هارت پس از سال ها تحقیق و پژوهش و مصاحبه با شخصیت ها معروف و طبقات مختلف مردم، یکصد نفر از بزرگان اعم از انبیاء، دانشمندان، نوابغ و پادشاهان که بیشترین نفوذ در انسان ها را داشته و مسیر تاریخ را در جهت اندیشه ای که عرضه می کردند تغییر داده اند را معرفی نموده اند. در صدر این گروه صد نفری نام پیامبر عزیز اسلام ( صلی الله علیه و آله به عنوان متنفذترین انسان تاریخ، آمده است.

پیامبر عزیز ما چه کردند؟

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بین خودشان و دیگران ارتباط روحی، عاطفی و معنوی برقرار کردند.

 امام علی ( علیه السلام): دل های انسان ها نامانوس است؛ هرکس از راه مهر ورزی و محبت وارد شود با او الفت میگیرند.( نهج البلاغه-حکمت 50)

ویژگی هایی که  لازم هست مربی در خود ایجاد کند:

اخلاص داشتن/ دلسوز و مهربان بودن/ فروتن و متواضع بودن/ صبر و استقامت داشتن/ آراستگی ظاهر/ مثبت نگر بودن/ اخلاق نیک داشتن / آگاهی به توانایی ها و تفاوت های فردی شاگردان/ علاقه داشتن به کار خود/ ایمان به راه خود/ صداقت و راستگویی/ بیان خوش و گیرا.

نکاتی که مربی در  کلاس داری باید مورد توجه قرار دهد:

رعایت شرایط مکان و زمان/ توجه به نیاز مخاطب/ تسلط بر موضوع مورد بحث/ تسلط بر راه و روش القاء پیام/ استفاده از فنون تدریس/ کم و زیاد کردن تن صدا/ حرکت مربی در کلاس/ تاکید روی بعضی از مفاهیم و کلمات/ مکث های به موقع و هدفمند/ تشویق و تعریف از متربی­/ استفاده از تمام ابزارها در انتقال معارف دین/ داشتن شروع جذاب

توجه به گیرنده پیام:

 سن و جنس مخاطب/میزان معلومات/ منطقه و محیط/ اعتقادات ، آداب و رسوم/ هدف و انگیزه از دریافت پیام

چگونگی پیام:

• روان و ساده باشد.
• کوتاه باشد، امام علی علیه السلام: نبکویی گفتار در کوتاه بودن آن است/ سخنرانی های پیامبر(ص) کوتاه ترین سخنرانی ها بود.
• زیبا باشد،امام علی علیه السلام: بهترین گفتار آن است که نظم و ترتیب نیکو، به آن آراستگی بخشد و خاص و عام بفهمند.
• جذابیت داشته باشد.

توصیه هایی از استاد قرائتی:

قرآن کریم محور کارهایتان باشد/ نیاز سنجی کنید( ابتدا مسائل واجب، مستحب، حل مشکل جامعه/ حل مشکل فرد)/ اخلاص داشته باشد/ کم گویی/ مردمی باشد/ به روز باشد/ صحبت ها رو به زندگی مردم گره بزنید/ استمداد و توسل داشته باشید/ صداقت داشته باشد، نمی دانم را فراموش نکنید/ اولویت را نسل نو قرار دهید/ اولویت را عقاید قرار دهیم/ در هر جلسه یکی دو سوال و شبهه را جواب دهید/ مرتب از کارهای خود ارزیابی داشته باشید/ تنوع در کارها و صحبت ها/ وقت خشن را استفاده نکنید/ گروگان گیری نکنید/ پول بدهند یا ندهند در کار شما اثر نداشته باشد/ ثواب جلسات را به اولیاء و بزرگان بدهید/ از لطیف و تمثیل استفاده کنید/ از عناوین زیبا و جذاب استفاده کنید/ قصه، خاطره و شعر بدانید.

برخی از اهداف تربیتی از دیدگاه ابوعلی سینا:

1)خودشناسی و اصلاح نفس( مهم هست برای تربیت به ویژگی های فردی توجه شود)

2)شکوفایی عقل و ادراکات(مطالب به گونه ای بیان شود که قوه عقلانی و ادراکات رو تقویت کند)

3) ارضای نیاز های روحی فرد( به نیازهای روحی متربی توجه شود)

4) احساس کرامت و عزت نفس( شخصیت دادن، آموزش مقابله  با زیاده روی در خواهش های نفسانی و پایبندی به ارزش ها)

5)ایجاد عادت به تفکر( مطالب به گونه ای مطرح شود که متربی تشویق به تفکر شود)

6) معاشرت صحیح و عقلانی در جامعه

عرصه های تربیت:

1. تربیت اعتقادی: اعتقاد در زمینه دینی به معنای پیوند خوردن با قلب و پذیرش از صمیم قلب است. بنابراین تربیت اعتقادی به معنای ایجاد تدریجی و گام به گام روح اعتقادات دینی در وجو انسان است به گونه ای که به عنوان جزء جدایی ناپذیر در انسان در بیاید.

اصلی ترین موارد اعتقادی شامل باور توحیدی( بی همتا بودن خداوند)، نبوت ( اهمیت رسالت پیامبران)،معاد( لزوم و اهمیت معاد)، امامت( لزوم و اهمیت امامت) و عدل( معنای درست عدل و اعتقاد به آن)

• تربیت عبادی: به طور کلی تربیت عبادی دنباله و مکمل تربیت اعتقادی است که متربی را با تکالیف دینی آشنا و ایجاد انگیزه در انجام آن میکند. تربیت اعتقادی بدون تربیت عبادی ارزشی ندارد.
•  تربیت اخلاقی: تربیت اخلاقی باید به گونه ای باشد که منجر به بروز تغییرات عملی و رفتاری در متربیان گردد. در تربیت اخلاقی باید سعی نمود تا متربی ارزش های اخلاقی را بیاموزد و به آن گرایش پیدا کند. آن را درونی کند و در رفتار او بروز داشته باشد.
• تربیت عاطفی: در تربیت عاطفی باید متربی شناخت و آگاهی نسبت به عواطف، احساسات و هیجانات خود داشته باشد و قابلیت کنترل و استفاده در موقعیت های مختلف را به دست آورد. توامندی که برای یک زندگی کامیاب، حیاتی است.

تیپ شناسی:

تیپ شخصیتی هر شخصی خمیر مایه وجودی اوست که ثابت است.

• تیپ شخصیتی کاری: یک دنده، با استقامت، قابلیت فرماندهی، مقاصد بلند را در نظر دارند، نسبت به رفتار خودشان سخت گیر هستند، نسبت به مسائل موجود اعتراض میکنند.
• تندکار: دائما از مربی و بقیه کار میخواهند، خوش بین هستند/در یک زمان چندکار انجام میدهند/در کارشون بیشتر عجله میکنند و ذوق و خلاقیت نشون نمیدن/ در کار با حرارتند.
• جوشی: زود به خشم میآیند/در مقابل شوخی ممکن است واکنش نشان بدهند/ تحریک پذیر/ خوش ذوق و باسلیقه/ دروغ پردازی دارند( شاخ و برگ میدهند به واقعیت ها که با دروغ گویی فرق میکند).
• خونگرم: مثبت و فعال/ به خواسته مخاطب توجه دارند/ توجه به حال خودشان ندارن/ خیلی پرش رفتاری دارند( مطابق با خوشایند طرف مقابل رفتار میکنند، نباید بهشون نسبت نفاق بدهیم)/ شوخی کنایه دار دارند.
• خونسرد: سرد برخورد/ فاصله گیر/ ممکن است منظم باشند.

این تقسیم بندی براساس ژنتیک است اما ژنتیک بر اساس محیط( مدرسه، اجتماع و دیگران) تا حدی قابل تغییر است و همچنین فرد از طریق خودسازی ممکن است برخی ویژگی های خود را اصلاح کرده باشد.

• شخصیت فرد= ژنتیک + محیط( مدرسه،اجتماع و دیگران)

مباحث مربوط به نوجوان 

امام صادق علیه السلام: علیک بالاحداث فانهم تسرع کل خیر(کافی، ج 8، ص 93)

برتو باد  به اینکه سراغ نوجوانان بروی چرا که آنها به سوی هر خیری، سرعت میگیرند.

پذیرش بالای نوجوان و آمادگی قلب و روح او برای رشد معنویت و هم چنین تلاش شبانه روزی دشمنان برای تسخیر روح نوجوانان ، ضرورت کار در این مقطع را دو چندان میکند.

جوانان وقتی میتوانند فریب ظواهر دشمنان را نخورند که دوره نوجوانی را با پاکی  و معنویت همراه با بهره علمی پشت سر گذاشته باشند.

ما بهترین مواد را برای تغذیه روح نوجوان و جوان داریم اما متاسفانه در روش و شیوه القای آن ها کوتاهی کرده ، آن ها را به شکلی زیبا، جذاب و روش مند در معرض دید و انتخاب نوجوان قرار نمی دهیم.

هدف بزرگ یک مربی

نوجوان با قرآن و اهل بیت علیه السلام آشنا کرده و تا امام زمان را به عنوان یک الگوی تمام عیار انتخاب کند

یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا  مع الصادقین( توبه /119)

اگر دانش آموز روح، اندیشه و نگرش خود را در اختیار خود را در دست و اختیار مربی نگذارد ، او هرگز نمیتواند ارتباط قلبی و روحی دانش آموز با امام عصر( عج) را برقرار سازد تا پس از آن ، انس با قرآن و علاقه به نماز را به عنوان اصلی ترین اصل دین، خوب و زیبا به دانش آموز انتقال دهد.

بنابراین بیشترین تلاش مربی نمونه این است که دانش آموز را با خود همراه کرده او را به سمت هدفی مقدس بکشاند.

مربی اثرگذار

مراحل داد و ستد عاطفی یک مربی اثر گذار:

1. کلامی: واژه های عزیزم، گلم، دختر خوبم، بچه های عزیزو از این قبیل
2. قلبی: در قلب و باطن هدایت دیگران را دوست داشته باشد، سوز درونی و اینکه با چه نیتی مربی به کلاس بیاید لازمه مربی گری، هدایت و تاثیرگذاری بر دیگران است.
3. عملی:

چگونگی داد و ستد عاطفی:

قدم اول:

دوست داشتن دانش آموزان؛ اگر مربی به تک تک دانش آموزان مهر بورزد و دوست داشته باشد نیمی از راه را رفته است.

روش ایجاد مهر و محبت و دوست داشتن

کارمان و فضا و محیطی که در آن قرار گرفته ایم را دوست داشته باشیم و به آن عشق بورزیم.علت اینکه مردم را در فضای حرم امام رضا ( علیه السلام ) دوست داریم به خاطر این اسنت که با عشق وارد حرم شده ایم.به این ترتیب رابطه انس و محبت ایجاد کرده و راندمان و اثر گذاری بالا خواهد رفت.

آن ها را آن گونه که هستند بپذیریم نه آن گونه که مطلوب ما است. مربی متواضع خود را بالاتر از دانش آموزان نمیداند و اگر اعمال آن ها مورد تایید ما نباشد تایید نمیکند اما ناچار به تحمل است و با نرم خویی ودر زمان مناسب( مدارا) برخورد میکند.

در تحمل، اسراری نهفته است که موجب الفت قلوب و طرد نشدن می شود.

خودمان را جای او بگذاریم تا شرایط را بهتر درک کنیم و اینکه در زمان هایی که خودمان رفتار اشتباه داشته ایم چه انتظاری از مربی خود داشته ایم را در نظر بگیریم.

مشترکات بین خود و او را در نظر بگیریم انسان بودن، مسلمان بودن و…

به عواقب سوء تحمل و طرد شدن و جذب دشمن شدن فکر کنیم.

تمرین برای حلیم بودن

• صادق آل محمد ( علیه السلام)فرمود: اگر حلیم نیستی خود را به حلم  وادار کن ( کافی، جلد2، ص 112).
• شناسایی عوامل شرح صدر و ایجاد آن در خود
• هم نشینی با افراد حلیم و بردبار
• درخواست شرح صدر از خداوند متعال

راه حل عملی: موقعیت ها منفی را با خلاقیت تبدیل به موقعیت مثبت کنیم و یک فرصت طلایی برای رشد و هدایت فراهم آوریم.

گفتن سلام در برخورد با جاهل  طبق آیات قرآن کریم ، برخورد نیکو طبق سیره ائمه و در نهایت استفاده ازحربه سکوت.

قدم دوم:

گوش دادن کامل به سخنان و اظهار نظر نوجوانان

نوجوان به دنبال عرض اندام و اظهار نظر است، فرصت دادن به او زمینه را برای رشد و انس او فراهم میکند

قدم سوم:

شناخت مخاطب: شناخت روحیات ، خواسته ها و سطح درک عقلی و جنسیت برای ارائه معارف متناسب

برای مثال: پسرها به پیلام توجه دارن دختران به فرا پیام( نوع بیان پیام)/پسرها به جایزه بزرگ و گران قیمت بیشتر توجه دارن دخترها به محبت و مهر همراه جایزه

دخترها گوش قوی تری دارن، پسرها چشم قوی تر، در کلاس پسرها حتما باید ظاهر آراسته داشته باشید( تا کردن روپوش و…) در کلاس دخترها از جملات زیبا و ادبی استفاده کردو…

مراحل یک برنامه جذاب:

• ایجاد انگیزه در مخاطب( تعریف از مطالب/ استفاده از عنوان جذاب/ شروع جذاب)
• ارائه متن اصلی درس با قالب های گوناگون
• رفع خستگی با طرح مسابقات گوناگون
• نتیجه گیری (مربی بعد از طرح بحث مورد نظر، نکات آن را با زندگی مخاطبین خود گره بزند تا آن ها برای رسیدن به نکات مثبت و دوری از نکات منفی تلاش کرده و حضور خود را درکلاس مفید ببینند.)

شروع جذاب:

نام خدا با شعر یا نثر زیبا/ با داستان/ با سوال/ با شعر/ با طنز/  با دسته بندی/ معمایی/ با جدول/ با ابهام/ با تشبیه/ با تصویر یا کاری خاص/ انواعی/ با آمار/ با اخطار/ با معرفی کتاب/ با معرفی شخصیت/ با نمایش( آوردن ابزار مثل شاخه درخت و…)

قالب های ارائه:

• مقایسه ای
• بارش فکری: این روش باعث جوشش و جولان فکر دانش آموزان می شود. مربی بچه ها را به چند گروه تقسیم میکند و به گروه یک سوال پیرامون بحث مورد نظر داده میشود.
• راه کاردهی(باز کردن گره ها)

گردآورنده: الهام روح بخش

منابع:

محمودی، حسن و آیتی، اصغر، شیوه­ های جذاب سازی کلاس­های معارف دینی، ناشر: انتشارات همای غدیر، نوبت چاپ: چهارم، سال چاپ: 1397ش.

عزیزی، ربابه (1395). بررسی مراحل رشد و تربیت انسان بر اساس قرآن، روایات و روان­شناسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآنی تهران.

حق چاپ و انتشار صرفا با عنوان و لوگوی ” موسسه قرآنی میثاق با نور”

کانون علم و دین