استرداد هدایای نامزدی

وضعیت هدایای نامزدی از لحاظ حقوقی

نویسنده: دکتر ناصر کاتوزیان

چکیده

در صورت بر هم خوردن وصلت نامزدی هدایای مصرف شدنی معمولاً قابل استرداد نمی باشد. ولی هدایایی که عادتاً باقی می مانند تحت شرایطی قابل استرداد می باشند.

کلید واژه: نامزدی، استرداد هدایا، حقوق، فوت و انحلال

مقدمه

دوران نامزدی، به فاصله زمانی پس از خواستگاری و ایجاد توافق نسبت به شرایط عقد و نکاح گفته می‌شود. در دوره نامزدی اصولاً خانواده‌های دختر و پسر، رفت‌وآمد و ملاقات‌هایی جهت شناخت بیشتر فراهم می‌کنند. به همین دلیل هدایایی از قبیل گل، شیرینی، لباس، عطر و همچنین هدایای گران‌قیمت مانند حلقه نامزدی و جواهرات هدیه می‌دهند ولی با توجه به اینکه وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند؛ آیا در صورت بر هم خوردن نامزدی هدایا قابل استرداد است؟

به‌موجب ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی؛ هریک از نامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت، هدایایی را که برای ازدواج به‌طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه نماید. اگر عین هدایا موجود نباشد هدیه دهنده مستحق دریافت قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می‌شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.

برای پاسخ به پرسش فوق دو فرض قابل پیش‌بینی می‌باشد:

الف -وضع هدایای مصرف شدنی:

در موردی که یکی از نامزدها هدیه‌ای برای مصرف به دیگری می‌دهد، می‌داند که او آن را به‌طور معمول از بین می‌برد و نگاه نمی‌دارد؛ و این هدیه صرفاً جهت محبت داده شده این‌گونه هدایا از نظر مادی قیمت زیاد ندارد و جنبه اخلاقی و معنوی آن بیشتر است؛ و هدف هر یک از نامزدها تصرف در آن هدیه بود؛ مثلاً لباس یا عطر جزو هدایای مصرف شدنی است. به همین دلیل این‌گونه هدایا قابل استرداد نیست؛ و بعد از برهم خوردن نامزدی قیمت این هدایا هم قابل مطالبه نیست.

ب-هدایایی که عادتاً نگاهداری می‌شود:

این هدایا به‌طور معمول گران‌بها است؛ عرف نامزد را موظف به نگاهداری آن‌ها می‌داند و مقصود نامزدها این نیست که هدیه بدون قید و شرط تملیک شود. در این مورد، بنای طرفین بر این است که برهم خوردن نامزدی شرط انحلال هدیه باشد: یعنی، انحلال نامزدی خودبه‌خود هدیه را منفسخ کند و گیرنده مال موظف به پس دادن آن باشد. اجرای این شرط ضمنی در صورتی امکان دارد که گیرنده هدیه ملزم به نگاهداری آن باشد و مالکیت او پیش از عقد نکاح محدود و مقید فرض شود زیرا اگر نامزد بتواند در دوران نامزدی هدیه را از بین ببرد یا به دیگری منتقل کند، انفساخ هدیه هیچ فایده‌ای ندارد.

بنابراین، هرگاه بعد از برهم خوردن نامزدی یعنی هدیه موجود باشد، بر طبق ماده ۸۰۳ و شرط ضمنی، پس گرفته می‌شود. ولی اگر هدیه از بین برود و تلف مال ناشی از تقصیر نامزد به‌حساب آید، چون او مانع از اجرای شرط و بازگشتن مال به صاحبش شده است، باید به‌وسیله پرداختن قیمت از عهده خسارات واردشده برآید.
برعکس، درصورتی‌که هدیه بدون تقصیر نامزد تلف شده باشد، او مسؤولیتی در پرداخت آن ندارد؛ زیرا فرض این است که کاری برخلاف قرارداد انجام نشده است و مالک نیز مسئول تلف شدن مال خود در برابر کسی نیست.
یکی از شایع‌ترین اقسام این‌گونه هدایا حلقه نامزدی است که در برهم خوردن نامزدی، به هر دلیل که باشد، با برگرداندن حلقه نامزدی همراه است.

نتیجه

شرایط مطالبه هدایا به شرح ذیل است:

۱-وصلت منظور به‌هم‌خورده و قرار نباشد که ازدواج صورت گیرد.

۲-این هدایا به‌منظور و در جهت وصلت طرفین صورت گرفته باشد.

۳؛ چنانچه عین هدایایی که عادتاً نگاه داشته می‌شود موجود باشد قابل مطالبه است و درصورتی‌که عین موجود نباشد قیمت قابل مطالبه می‌باشد.

۴-هدایای نگاه داشتنی درصورتی‌که با تقصیر هدیه گیرنده تلف شده باشد قابل مطالبه می‌باشد؛ و در آخر انحلال نامزدی در اثر فوت:

بر طبق ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی: مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود. پس اگر یکی از نامزدها مالی را هدیه کند که عادتاً نگاهداری می‌شود و این مال در اثر تقصیر نامزد تلف شده باشد، درصورتی‌که یکی از نامزدها فوت کند و به این دلیل وعده نکاح به هم خورد، مطالبه قیمت از طرف وارث متوفی یا علیه وارث گیرنده هبه امکان ندارد.

منبع: کتاب حقوق مدنی خانواده

نویسنده: دکتر ناصر کاتوزیان