قرآن و پیامبر و اهل بیت در نهج البلاغه

قرآن و پیامبر و اهل بیت در نهج البلاغه
بخش اول

شناخت اسلام: در جامعه بشری انسان های زبده و برگزیده ای هستند که زندگی آن ها و گفتار و رفتار آن ها نمونه ای برجسته از پیوند انسان با ابدیت و نقش خلاق آن در علم و عمل آدمی است، این ها پیامبرند. پیامبران استعداد آن را دارند که از جهان والای ابدیت پیامبرهای مستقیم یعنی (وحی) دریافت کمتر این پیام های چنان روشن و روشنگرند که سراسر وجودشان را روشن می کنند و حقایقی را که از ما پنهان هستند برآنه ا عیان می سازند چنان عیان وآشکار که گویی می بینند، گویی آن ها دستگاه های دورنگر و گیرنده ای هستند که در پیکر بشریت کار گذارده شده اند تا این پیام های روشن و روشنگر شیندنی یا دیدنی را دریافت کنند خودشان از حقایقی با خبر شوند (نبوت) و به فرمان خدا به دیگران برسانند (رسالت). این دریافت ها نخست اثری ژرف و شگرف بر روحیه و شخصیت خود آن ها می گذارد و به راستی در آن ها بعثت یعنی رستاخیزی بوجود می آورد که نیروهای درونی آن ها را بر می انگیزد و انقلابی عظیم در باطن آن ها برپا می کند، انقلابی سازنده و ثمربخش که به وسیله آن ها به محیط اجتماعیشان کشانده می شود و انقلابی اجتماعی به وجود می آورد امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: خداوند متعال از میان اولادش پیغمبرانی برگزید و از ایشان بر وحی و تبلیغ رسالت عهد و پیمان گرفت تا آنچه را که از جانب خدایتعالی به آنان برسد انجام دهند و مردم را به خداشناسی دعوت کرده هیچگونه کوتاهی ننماید چنانکه در قرآن کریم می فرماید (واذ اخذنا من النبین میثاقهم و منک و من نوح و ابراهیم و عیسی و عیسی ابن مریم و اخذنامنهم و میثاقاً غلیظاً) یاد کن هنگامی را که از پیغمبران عهد و پیمانشان را بروحی و تبلیغ رسالت گرفتیم و همچنین از تو و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی ابن مریم پیمان محکم از آنان گرفتیم در وقتی که بیشتر خلایق عهد و پیمان الهی را که فطری آنان بود شکستند پس خدایتعالی پیغمبران خود را در بین آنان برانگیخت و ایشان را پی درپی می فرستاد تا عهد و پیمان خداوند را که جبلی آنان بود بطلبند و به نعمت فراموش شده یادآوریشان کنند و از راه تبلیغ با ایشان گفتگو نماید و عقل های پنهان شده را که در زیر غبار کفر پوشیده و در اثر ضلالت و گمراهی مستور گردیده بیرون آورده بکار اندازند و آیات قدرت را به ایشان نشان دهند و آنان آیات عبارتست از آسمان افراشته بالای سرشان و زمینی گسترده زیر پایشان و معیشت ها و چیزهایی که زنده شان می دارد و اجل هایی که نابودشان می نماید و بیماری هایی که پیر و فرسوده شان می کنند و حوادث روزگار و پیش آمدهای پی در پی که بر آن ها وارد می شود و خدای تعالی بندگان را از پیغمبر فرستاده یا کتاب نازل شده یا برهان حتمی یا راه استوار محروم ننموده رسولانی بودند که کمی ایران و زیادتی مخالفین آنان را از تبلیغ رسالت بازنداشت و همواره با مجاهدت ها و ایثارگری ها شریعت خود را زنده نگه داشتند.

امتیازات پیامبران :

این انسان های نمونه که از طریق وحی با مبدا هستی اتصال پیدا می کنند دارای امتیازات و ویژگی هایی هستند که به آن ها اشاره می کنیم:

۱- اعجاز: هر پیامبری که از جانب خدا مبعوث شده از قدرت و نیرویی خارق العاده برخوردار می گردد که می تواند به کمک آن به اذن خدا یک یا چند اثر مافوق قدرت عادی بشر بوجود آورد که نشان دهنده بهره مندی او از آن نیروی خارق العاده الهی و گواه راستین بودن دعوت و آسمانی بودن سخت اوست. قرآن کریم آثار خارق العاده ای را که پیامبران به اذن خدا برای گواهی بر صدق گفتار خودنشان می داده اند آیت ، یعنی نشانه و علامت نبوت می خواند و علمای اسلام از آن نظر که سایر افراد بشر توانایی آن را ندارند که از این قبیل کارها انجام دهند آن ها را معجزه می نامند، قرآن کریم نقل می کند مردم هر زمان از پیامبر زمان خویش تقاضای آیت و معجزه می کردند و آن پیامبر به این تقاضا، که تقاضایی معقول و منطقی بود و از طرف مردمی صورت می گرفت که غرضی و مرضی نداشتند جواب مثبت می داد و اگر این درخواست بصورت یک معامله به پیامبران پیشنهاد می شد که اگر معجزه آسا برای ما یک کوه طلا بیاورید تا ما به آسانی به ثروت برسیم ما هم در عوض دعوت شما را می پذیریم، پیامبران از انجام آن استنکاف می کردند، بالاترین معجزه ای که بر پیامبران نازل شد، که شاید به ظاهر تمثل ظاهری ندارد اما در باطن محتوایش، ظاهر و باطن هر چیزی را در عالم در برگرفته به همین دلیل امیرالمومنی می فرماید: خداوند سبحان هیچکس از پیروان پیغمبران پیشنهاد را پند ندارد به پندی مانند این قرآن، زیرا منظور از پند و اندرزها سوق مردم است بطرف حق و ارشاد برای سعادت و نیکبختی و قرآن برای رسیدن به این مقصود جامع است و این خود بزرگترین لطف حق تعالی است نسبت به مسلمین که ریسمان محکم و استوار خداست که هرگز گسیخته نمی شود و هرکس به آن چنگ بزند از بدبختی دنیا و عذاب آخرت رهائی می یابد و هرکه قدم در آن نهد خیانت نمی کند و در آن است بهار دل، چون تلاوت آیات و اندیشه در معانی آن ها رویانیده انواع گل های علوم و معارف می باشد و چشمه های علم و دانش، زیرا هریک از آیات آن منبع علم و حکمتی است که حیات ارواح وابسته به آن است و دل را جزء آن صیقلی نیست.

۲- عصمت: که دومین امتیاز از پیامبران است یعنی مصونیت از گناه و اشتباه، پیامبران نه مرتکب گناه می شوند و نه در کار رسالت خود دچار خطا و اشتباه، و همین برکناری آن ها از گناه و اشتباه، پیامبران نه مرتکب گناه می شوند و نه در کار رسالت خود دچار خطا و اشتباه، و همین برکناری آن ها از گناه و اشتباه است که حد اعلای قابلیت اعتماد را به آن ها می دهد و این مصونیت به چند صورت است:

۱- آیا به این صورت است که آن ها هر وقت بخواند مرتکب گناه یا اشتباهی شوند یک مامور غیبی می آید و جلوشان را می گیرد؟

۲- یا به این صورت است که سرشت و ساختمان آن ها طوری است که نه امکان گناه در آن ها هست نه امکان اشتباه، آن چنانکه مثلاً یک فرشته زنا نمی کند چون شهوت جنسی ندارد یا یک ماشین حساب اشتباه نمی کند چون فاقد ذهن و ادراک است؟

۳- یا گناه نکردن و اشتباه نکردن پیامبران معلول نوع بینش و درجه یقین و ایمان آن هاست؟

جواب: به نظر ما عصمت پیامبران از نوع سوم است، انسان یک موجود انتخاب گر است و کارهای خویش را براساس منافع و مضار و مفاصدی که تشخیص می دهد انتخاب می کند از این رو آگاهی و تشخیص نقش مهمی در اختیار و انتخاب او دارد انسان معمولی چیزی را انتخاب نمی کند که بر حسب آگاهی و تشخیص او برایش هیچ گونه فایده ندارد یا حتی زیان و ضررهم دارد مثلاً یک انسان عاقل و علاقمند به زندگی هرگز دانسته خود را از کوه پرت نمی کند یا زهر کشنده نمی نوشد.
افراد مردم از نظر ایمان و توجه به آثار گناهان متفاوتند هر اندازه ایمانشان قویتر و توجه شان به زیان گناهان بیشتر باشد پرهیزشان از گناه بیشتر و استوارتر می شود و بسیاری از افراد را می بینیم که متقی هستند یعنی تقوی و پرهیز از گناه برای آن ها ملکه شده و در روحشان رسوخ کرده است هر گاه کسی به این گونه اشخاص گناه زشتی نسبت دهد جداً او را تکذیب می کنیم و می گوئیم چنین چیزی نشدنی است.

درجه ایمان و ملکه تقوی هر اندازه بالاتر باشد درصد احتمال ارتکاب گناه گمتر می شود اگر درجه ایمان به حد یقین کامل برسد تا آنجا که آدمی خود را در حین ارتکاب گناه همچون کسی ببیند که می خواهد خود را از کوه پرت کند یا زهر کشنده ای بنوشد در اینجا احتمال ارتکاب گناه به صفر می رسد یعنی هرگز به طرف گناه نمی رود چنین حالتی را عصمت از گناه می نامیم، پس عصمت از گناه ناشی از کمال ایمان و شدت تقواست و برای اینکه انسان به حد مصونین و معصومیت از گناه برسد لازم نیست یک نیروی خارجی جبراً جلو او را بگیرد اینجا دیگر گناه نکردن برایش کمال شمرده نمی شود و مانند انسانی است که در یک زندان حبس شده و قادر به دزدی نیست.

اما مصونیت از اشتباه نیز مولود نوع بینش پیامبران است. اشتباه آنجا رخ می دهد که انسان مستقیماً به واقعیت های عینی نرسد بلکه از راه محاسبه های ذهنی کم و بیش با آن ها آشنا شود و در این محاسبه هاست که گاهی انسان دچار اشتباه می شود اما اگر کسی به کمک یک نیروی شناخت مخصوص مستقیماً با خود واقعیت عینی ارتباط داشته باشد دیگر در کار او خطا و اشتباه معنی ندارد.

پیامبران الهی در میدان رسالت خود این چنین اند. آن ها از درون خود با واقعیت هستی ارتباط و اتصال مستقیم دارند و چون در متن واقعیت خطا و اشتباه راه ندارد، در تشخیص آن ها هم خطا و اشتباه معنی ندارد، و از همین جا می توان به یک تفاوت اصلی میان پیامبران و نوابغ پی برد. نوابغ افرادی هستند که نیروی فکر و تعقل و حسابگری حدی دارند یعنی از راه حواس خود با اشیاء تماس می گیرند و با نیروی حسابگر عقل بر روی فرآورده های ذهنی خود کار می کنند و به نتیجه های تازه جالب می رسند ولی در این حسابگری احیاناً خطا می کنند، اما پیامبران الهی علاوه بر برخورداری از نیرو خود و اندیشه و حسابگری های ذهنی، به نیروی دیگری به نام وحی مجهزند نیرویی که آن ها را مستقیماً با واقعیت ها آشنا می سازد که این نیرو مخصوص انبیاست و نوابغ از آن ها بی بهره اند به همین جهت حضرت علی علیه السلام به کمیل فرمودند: ای کمیل این دل ها ظرفهای علوم و حقایق و اسرار است و بهترین آن دل ها نگاهدارنده ترین آن ها است سپرده شده را خوب نگاهداری کرده بیاد داشته باشد.

۳-رهبری و حرکت آفرینی: که سومین امتیاز پیامبران است ، کلمه نبی در زبان عربی به معنی (خبر آور) و کلمه رسول به معنی فرستاده است. پیامبر پیام خد را به خلق خدا ابلاغ کرده و از این راه نیروی آن ها را بیدار می کند و به آن ها نظام می بخشد.