علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
بخش سوم – آخر
تقسیم علوم از لحاظ حکم فراگیری آن در اسلام
علوم را از لحاظ حکم فراگیری آن در اسلام در پنج گروه میتوان دسته‌بندی نمود:
۱) واجب، ۲) حرام، ۳) مستحب، ۴) مباح، ۵) مکروه.
با این بیان که علوم به دو دسته عمده تقسیم میشوند.
دسته اول: علومی که از یادگیری و تعلیم آن‌ها صریحاً نهی شده مثل علم سحر و یا برای برد و جامعه فساد آفرین هستند و همین‌طور علومی که شخص به قصد ضرر زدن به دیگران میآموزد، تعلم این دسته از علوم حرام میباشد مگر در مواقع ضرورت، مثلاً سحر را برای ابطال سحر دیگران بیاموزد.
دسته دوم: علومی که مشخصات گروه قبل را ندارند، که این‌ها نیز بر دو گروه‌اند:
- دانشهایی که مقدمه سازندگی مادی و یامعنوی، دنیوی و یا اخروی، فردی و یا اجتماعی میباشند و بدون آن‌ها اساس حیات مادی و معنوی انسان به مخاطره میافتد؛ تحصیل این علوم به‌صورت واجب عینی مثل شناخت عقائد و تکالیف شرعیه و یا واجب کفایی مثل طب و شیمی بر همگان لازم است.
- دانشهایی که نقش حیاتی در زندگی فرد و یا اجتماع ندارند. این گروه خود بر سه قسماند:
الف) مستحب: هر دانشی که مقدمه تقویت بنیه مادی و یا معنوی فرد یا جامعه است و بدون آن ضربهای به نیازهای وارد نمیشود، درصورتی‌که با قصد قربت فراگرفته شوند عمل مستحبی محسوب میگردند.
ب) مباح: همین دانشهائی دسته قبل اگر بدون قصد قربت آموخته شوند مباح به‌حساب میآیند.
ج) دانشهائی که مقدمه فساد نیستند اما سودی نیز در بر ندارند اگر موجب تضییع عمر گردند و انسان را از مقصد دور نمایند لغو و مذموم و مکروه به شمار میآیند. مثل علم انساب. [۱۰]
تذکر نهایی
با توجه به دیدگاه‌های متفاوت درزمینه علوم و با وجود جهان بینی‌های گوناگون دسته‌بندی و تقسیمهای مختلفی نسبت به علم به‌صورت جزئی و علوم به‌صورت کلی صورت گرفته است که بعضاً هیچ‌گونه سازگاری باهم ندارد، لذا در هنگام قضاوت در مورد این تقسیمبندیها ابتدا باید پیش‌فرض‌ها و زاویه دید اشخاص را مورد مطالعه قرارداد و سپس نسبت به‌درستی یا نادرستی و جامع بدون یا نبودن تقسیم اظهار نظر نمود.
پانویس
۱۰٫ سیمای علم و حکمت در قرآن و حدیث، ص ۱۵۱، محمدی ری‌شهری (دارالحدیث / اول).
نویسنده: مهدی رحیمی
منبع: اندیشه قم
