علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
پیش‌بینی سازگاری زناشویی از طریق مؤلفه‌های معنویت و خودشیفتگی(بخش ۱)
زهرا شاهین
چکیده
سازگاری زناشویی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در رابطه با زوجین در راستای ایجاد تحکیم خانواده می‌باشد. هدف از مطالعه حاضر پیش‌بینی سازگاری زناشویی از طریق مؤلفه‌های معنویت و خودشیفتگی بود. جامعه‌ی آماری افراد متأهلی بود که در زمانی که محقق مشخص نموده در سه پارک (قیطریه، لاله، شهر) حضور داشتند. از بین این افراد ۳۳۰ نفر به‌صورت در دسترس انتخاب شدند. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه خودشیفتگی، پرسشنامه سازگاری زناشویی و پرسشنامه معنویت استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد مؤلفه‌ی ناامیدی در معنویت میزان سازگاری زناشویی را پیش‌بینی می‌کند. همچنین بر اساس یافته‌های این مطالعه مؤلفه‌ی خودنمایی در خودشیفتگی میتواند سازگاری زناشویی را پیش‌بینی کند. با توجه به نتایج به دست آمده لازم است بهتر است نقش درمانی معنویت به‌عنوان مفهوم جدی در پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گیرد و نیز همچنین جامع شناسان به بررسی بیشتر فرهنگ خودشیفتگی و خودگرایی در جوامع بپردازند.
کلیدواژه: سازگاری زناشویی؛ معنویت؛ خودشیفتگی
مقدمه
یکی از مهم‌ترین نهادهای مهم اجتماعی که بسیار مورد توجه روانشناسان و جامعه شناسان قرار دارد نهاد خانواده است (لین[۱] و همکاران، ۲۰۱۴؛ شیتو[۲] و همکاران، ۲۰۱۴؛ گارفینکل و زیلانوالا[۳]، ۲۰۱۵). شناخت و بررسی عواملی که سبب قوام و استحکام این نهاد اجتماعی می‌گردد میتواند گامی مفید در راستای ارتقای سطح جامعه باشد. در نظام هر خانواده‌ای کوچک‌ترین عناصر سیستم زن و شوهری است که به‌عنوان یکی از ارکان اصلی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. مطالعات و پژوهش‌های زیادی توجه و تمرکز خود را بر سیستم زن و شوهری و تأثیر آن بر خانواده به‌ویژه سلامت روانی آن‌ها اختصاص داده‌اند (کومینیارک[۴]، ۲۰۱۴؛ کلارک[۵] و همکاران، ۲۰۱۴). در این میان بسیاری از مطالعات بر روی سازگاری زناشویی، عوامل مؤثر بر آن و تأثیرات آن می‌باشد (نیوتون، اویل و کولیر[۶]، ۲۰۱۴).
سازگاری به‌طورکلی ارتباط هماهنگ با محیط است که در آن بیشتر نیازهای افراد در مسیر اجتماعی قابل قبول ان ارضا می‌شوند (پانو[۷]، ۲۰۱۰). سازگاری زناشویی فرایندی است که در طول زندگی به وجود آمده و لازمه آن انطباق سلیقه‌ها، شناخت ویژگی‌های شخصیتی، ایجاد قواعد رفتاری و شکل‌گیری الگوهای مراوده‌ای است (لاسول[۸] و لاسول، ۲۰۱۰).
در اهمیت سازگاری زناشویی می‌توان گفت این امر مهم‌ترین ملاک تعیین کننده خانواده با عملکرد خوب است (گریف[۹]،۲۰۰۰)، نقش والدینی را تسهیل می‌کند (کامینگز[۱۰]، مارک و واتسون[۱۱]،۱۹۹۷) عمر زن و شوهر را طولانی می‌کند (کومب و روبرت[۱۲]،۱۹۹۷) و باعث افزایش سلامتی می‌شود (دمو و آلن[۱۳]،۱۹۹۶). همچنین سازگاری زناشویی، اعتماد، عشق و وفاداری را بالا می‌برد (روبز بلات، کاسلو، ریورا،۱۹۹۹) و باعث کنترل خشم می‌شود (گودمن[۱۴]،۱۹۹۹). در مقابل، ناسازگاری زناشویی، طلاق را بالا برده (سایرز[۱۵] و همکاران،۲۰۰۱) و باعث دل‌بستگی‌های مسئله‌ساز می‌شود (هاوکینز و بوت[۱۶]،۲۰۰۵).
با توجه به اهمیت سازگاری لازم است تا به دنبال عوامل مؤثر بر سازگاری زناشویی باشیم. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که به نظر می‌رسد میتواند سازگاری زناشویی را کاهش دهد خودشیفتگی هریک از زوجین می‌باشد. خودشیفتگی با پیامدهای مثبت و منفی همراه است. (یونگ، پینسکی[۱۷]،۲۰۰۶) و برخی از پیامدهای مثبت آن شامل کاهش افسردگی، برونگرایی، خوشایندی اولیه و عملکرد بهتر در جمع می‌باشد (واتسون، بیدرمن[۱۸]،۱۹۹۳؛ والانس، باو میستر[۱۹]،۲۰۰۲) از سوی دیگر عطش توجه، اطمینان افراطی به خود و فقدان همدلی برخی از پیامدهای منفی خودشیفتگی را تشکیل می‌دهد.(ینگ، پینسکی،۲۰۰۶). یافته‌های پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که اختلال شخصیت خودشیفته با نقایص جدی در عملکرد روانشناسی اجتماعی (میلر، کمپبل و پیلکونیس[۲۰]،۲۰۰۷) اختلالات سو صرف (ریتر[۲۱] و همکاران،۲۰۱۰؛ استینسون[۲۲] و همکاران،۲۰۰۸) و افزایش میزان خودکشی رابطه دارد. (بلاسکو[۲۳] و همکاران،۲۰۰۹؛ رانینگستام[۲۴]،۲۰۱۰). در پژوهشی که توسط جلالی (۱۳۹۰) انجام شد بررسی نقش خود پنداره و سازگاری عاطفی و اجتماعی در افراد خودشیفته انجام گرفت که در آن نشان داده شد افراد خودشیفته سازگار، خود پنداره مثبت و افراد خودشیفته ناسازگار، خود پنداره منفی‌تری دارند. همچنین نشان داده شد که سازگاری عاطفی و اجتماعی در خودشیفتگی سازگارانه بیشتر از خودشیفتگی ناسازگارانه است.
از جمله مواردی که به نظر می‌رسد با مفهوم خودشیفتگی در تضاد هست اعتقاد به قدرت برتر و معنویت است. برای مثال بسیاری از ادیان معتقدند که از جمله عواملی که باعث رانده شدن شیطان از بهشت شد خودبزرگ‌بینی او بود چنانچه خود را برتر از انسان می‌دانست. چنانچه در پژوهشی که در سال ۱۹۹۷ توسط فردریکا[۲۵] انجام شد چند مؤلفه‌ی خودشیفتگی، غرور ورزیدن به معنویت و سرچشمه گناه مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت با ذکر آسیب‌هایی که خودشیفتگی به افراد وارد می‌سازد همچون اختلاف میان فردی، شکنجه گری و… در نهایت، معنویت را راهی برای درمان عمیق افراد خودشیفته می‌داند.
معنویت شامل مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نگرش‌ها و امیدهایی دانسته شده است که با هستی برتر ارتباط می‌یابد و زندگی فرد را هدایت می‌کند (کاوندیش، کاننسی، میزلیوتیس، روسو،۲۰۰۳) زمانی دیدگاه دانشمندان در بررسی رفتار انسان به حوزه‌های اجتماعی، فیزیولوژیکی، روان‌شناختی محدود می‌شد. پیشنهاد گنجاندن بعد سلامت معنوی در مفهوم سلامت از سوی راسل اوثمان[۲۶]، یک بعد مهم از زندگی فردی و گروهی را فرا روی صاحب‌نظران درگیر در امر سلامت قرار داد (امیدواری،۱۳۸۷). توجه به معنویت در حل مشکلات زندگی، از دوران ویلیام جیمز[۲۷] و نگارش کتاب گوناگونی تجارب معنوی (۱۹۷۷) وی آغاز شد. او معتقد بود که معنویت موجب معنا در زندگی انسان شده و امری همگانی است و مانند هیجان درجات مختلفی دارد. ارتباط بین سلامت روانی و معنویت در سال‌های اخیر مورد توجه روان شناسان قرار گرفته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که معنویت در سلامت روانی و جسمی تأثیر به سزایی دارد. (کونیک، ۲۰۰۱؛ به نقل از خرازی افرا، ۱۳۹۰). همچنین به نظر می‌رسد معنویت بر سازگاری زناشویی نیز اثر مثبتی بر جای می‌گذارد زیرا فردی که معنوی است خود را متصل به نیروی برتر می‌داند و لهذا در روابط بین فردی کمتر دچار آشفتگی می‌گردد. سالیوان[۲۸] (۲۰۰۱) نشان داد که معنویت تأثیر مثبتی بر روابط زناشویی داشته ولی با این حال این تأثیر در سال اول زندگی اندک بوده و میزان آن در سال‌های بعدی بیشتر می‌باشد. (به نقل از حبیب الهی،۱۳۹۲). مک نلتی[۲۹] (۲۰۰۴) نشان داد که معنویت تأثیر قابل توجهی بر سازگاری زناشویی دارد و از آن می‌توان در کارهای بالینی و مشاوره‌ای استفاده نمود در پژوهشی دیگر لارسون والسون[۳۰] (۲۰۰۴) نتیجه گرفتند بین معنویت و جنبه‌های مختلف کارآمدی ازدواج رابطه وجود دارد. (به نقل از حبیب الهی،۱۳۹۲). تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که در سطح بالاتری از معنویت قرار دارند نسبت به افراد با سطح پایین‌تر معنویت، ثبات زناشویی بیشتری دارند و از ازدواج خود راضی‌تر هستند. (سالیوان، ۲۰۰۱؛ مارش و دالاس[۳۱]، ۲۰۰۱؛ بوسینگ[۳۲] و همکاران، ۲۰۰۵، اورتینگال و نستیوجن،[۳۳] ۲۰۰۶؛ به نقل از نجار پوریان، ۱۳۹۰). در پژوهشی که با عنوان اثربخشی آموزش معنویت بر سازگاری زناشویی زوجین توسط حبیب الهی در سال (۱۳۹۲) انجام گرفت بین گروه آزمایش و گروه کنترل در تمامی خرده مقیاس‌ها تفاوت معناداری وجود داشت و نتایج تحقیق نشان داد که سازگاری زوجین بر اثر آموزش معنویت افزایش می‌یابد.
با توجه به موارد گفته شده به نظر می‌رسد که خودشیفتگی زوجین میتواند عامل مهمی در کاهش سازگاری زناشویی باشد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل خودشیفتگی تمرکز بیش از حد روی خود و ارزش شخصی است که به حالت افراطی در می‌آید. این در حالی است که در افراد با معنویت بالا رفتار بیشتر متمرکز بر ارزش‌های والای معنوی است. درنتیجه چنین افرادی کمتر بر خویشتن متمرکز بوده و بیشتر به اهداف والای انسانی در چارچوب روابط سالم می‌اندیشند. با این حال گفته‌های اخیر بیشتر در سطح گمانه‌زنی‌های نظری است و کمتر پژوهشی در رابطه با تأثیر متغیرهای یاد شده با سازگاری زناشویی انجام شده است. بنابر آنچه بیان شد در این پژوهش به دنبال بررسی پیش‌بینی سازگاری زناشویی بر اساس خودشیفتگی و معنویت می‌باشیم.
روش پژوهش
الف. طرح تحقیق
روش این پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد. همچنین این مطالعه را می‌توان از نقطه‌نظر هدف در زمره مطالعات بنیادی دانست. هدف بررسی رابطه متغیرها است به عبارت دیگر میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است.
ب. جامعه آماری، نمونه پژوهش و روش نمونه‌گیری
جامعه‌ی آماری ما افراد متأهلی است که در زمانی که محقق مشخص نموده در سه پارک (ملت، لاله، شهر) حضور داشته باشند. طبق پژوهشی که توسط رسولی و فرامرز با عنوان مقایسه و بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی و عمل به باورهای دینی با سازگاری زناشویی در طلاب و دانشجویان انجام گردید تعداد آزمودنی‌ها ۲۰۰ نفر بودند و همچنین در پژوهشی دیگر که توسط کولایی و همکاران در سال ۱۳۹۳ با عنوان مقایسه تعارض کار در خانواده و سازگاری زناشویی در کارمندان مرد نوبت‌کار و غیر کاری شرکت پتروشیمی مناطق نفت‌خیز جنوب انجام گردید حجم نمونه ۳۲۲ نفر بوده است طبق مطالب بیان شده به نظر می‌رسد انتخاب ۳۰۰ حجم نمونه برای انجام این آزمایش معقولانه به نظر برسد. در این پژوهش از روش در دسترس استفاده می‌شود. به این شکل که در سه پارک (ملت، لاله، شهر) که در مناطق (۳، ۶، ۱۲) شهر تهران واقع شده پرسشنامه‌های مذکور به افراد داخل پارک به شکل در دسترس داده خواهد شد و از آن‌ها می‌خواهیم که به پرسشنامه‌ها جواب دهند. قابل ذکر است که برای هر پارک ۱۰۰ پرسشنامه اختصاص خواهیم داد.
ج. ابزار پژوهش
پرسشنامه خودشیفتگی – باوجود قدمت مباحث مربوط به خودشیفتگی در روانشناسی تا سال ۱۹۷۹ آزمونی معتبر برای سنجش آن ایجاد نشده بود پرسشنامه شخصیت خودشیفته NPI نخستین ابزار خود سنجی است که برای سنجش ویژگی‌های خودشیفته در گروه‌های غیر بالینی ساخته شده است. اگرچه این مقیاس سنجه اختلال شخصیت خودشیفته نیست اما بر اساس راهنمای آماری و تشخیص اختلالات روانی از اختلال شخصیت خودشیفته ساخته شده است (محمد زاده، ۱۳۸۸). این سیاهه پرکاربردترین ابزار گزارش دهی از صفات خودشیفته در جمعیت به هنجار است و ۴۰ گویه دارد هرگویه شامل دو بازخورد است آزمودنی باید یکی از دو بازخورد را انتخاب کند (راسکین و تری، ۱۹۸۸). این پرسشنامه برای اولین بار در نسخه‌ای ۸۰ و ۵۴ گویه ای ساخته شد و بعدها آمز و همکاران آن را به ۱۶ گویه تقلیل دادند.
پرسشنامه سازگاری زناشویی لاک –والاس (۱۹۵۹)- این ابزار ۱۵ سؤالی یکی از اولین مقیاس‌های کوتاه برای سنجیدن سازگاری زناشویی است. سازگاری زناشویی بنا به تعریف، عبارت از برون‌سازی زن و شوهر با یکدیگر در هر مقطعی از زمان است. سؤال اول یکی از شاخص‌های کلی سعادت زناشویی است و به آن ارزش عددی بیشتری تخصیص داده شده است. نمره ۱۰۰ یا کمتر از آن نمره برش محسوب می‌شود و دلالت بر ناسازگاری در روابط زناشویی دارد. این آزمون یک ابزار کلی است، لذا استفاده از آن در برنامه‌ریزی درمان‌های معطوف به رفتار خاص احتمالاً خیلی سودمند نیست (ثنایی و همکاران، ۱۳۸۷) برآورد همسانی درونی با استفاده از فرمول اسپیرمن-براون بسیار خوب و ضریب همبستگی بین دونیمه‌ی آن برابر ۹۰/۰ بوده است. هیچ اطلاعی در مورد اعتبار باز آزمایی آن در اختیار نیست. (ثنایی و همکاران، ۱۳۸۷). آزمون سازگاری زناشویی لاک-والاس برای گروه‌های شناخته شده و با نمرات متمایز کننده برای زوج‌های سازگار و ناسازگار از روایی بالا برخوردار است. نمرات این آزمون با آزمون ((پیش‌بینی زناشویی لاک – والاس)) همبستگی بالایی دارد. این نتیجه، نشان‌دهنده‌ی روایی هم‌زمان بالای آن است. آزمون مذکور مقیاسی برای پیش‌بینی سازگاری آینده است (ثنایی و همکاران، ۱۳۸۷).
پرسشنامه معنویت- پرسشنامه سنجش معنویت هال و ادواردز ۱۹۸۶ به‌منظور ارزیابی دو بعد رشد معنویت: آگاهی از وجود خداوند و کیفیت رابطه با خدا طراحی شده است. این نسخه دارای ۶ مقیاس است. پرسشنامه سنجش معنویت یک ابزار خود گزارشی و دارای ۴۷ عبارت است؛ که بعضی از عبارات آن از دو بخش تشکیل شده است. آزمودنی باید در یک مقیاس لیکرت ۵ درجه‌ای میزان موافقت یا مخالفت خود با هر یک از عبارات را بیان کند. ۶ مقیاس عبارت‌اند از آگاهی، پذیرش واقعی، ناامیدی، بزرگنمایی، بی‌ثباتی، مدیریت بداشت. نسخه اولیه آزمون دارای ۵ مقیاس: آگاهی، پذیرش واقعی، ناامیدی، بزرگنمایی و بی‌ثباتی بود، در سال ۲۰۰۲ هال وادواردز مقیاس را مورد تجدید نظر قرار داده و زیر مقیاس مدیریت برداشت را بر آن افزودند؛ بنابراین نسخه فعلی دارای ۶ زیر مقیاس زیر است. پرسشنامه سنجش معنویت یک ابزار خود گزارشی و دارای ۴۷ عبارت است؛ که بعضی ا عبارات آن از دو بخش تشکیل شده است. آزمودنی باید در یک مقیاس لیکرت ۵ درجه‌ای میزان موافقت یا مخالفت خود با هر یک از عبارات را بیان کند. هال وادواردز ۱۹۶۶ ضریب آلفای کرونباخ زیر مقیاس‌های پرسشنامه سنجش معنویت را بدین شرح گزارش کرده‌اند: زیر مقیاس آگاهی: ۹۵/۰ زیر مقیاس ناامیدی: ۹۰/۰، زیر مقیاس پذیرش واقعی:۸۳/۰، زیر مقیاس بزرگنمایی: ۷۳/۰، زیر مقیاس بی‌ثباتی: ۸۴/۰، زیر مقیاس مدیریت برداشت:۷۷/۰، این ضرایب حاکی از پایایی مطلوب این آزمون هستند. به‌منظور ارزیابی روایی سازه پرسشنامه سنجش معنویت، همبستگی این مقیاس با مقیاس بهزیستی معنویت (الیسون ۱۹۸۳) پرسشنامه روابط شی بل (بل ۱۹۸۶) پرسشنامه شیوه‌های مقابله (اندروز و همکاران ۱۹۹۳) پرسشنامه شخصیت خودشیفته (راسکسن و تری ۱۹۹۸) و مقیاس تجدید نظر شده انگیزش درونی- بیرونی (گورزوخ و مک فرسون ۱۹۸۹) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاکی از روایی سازه مطلوب این مقیاس بودند.
د. شیوه جمع‌آوری اطلاعات
در این پژوهش ابتدا سعی نمودیم که شهر تهران را به سه قسمت بالا وسط و پایین تقسیم نماییم با اینکه شهر تهران ۲۲ منطقه دارد ما در این پژوهش از مناطق ۳،۶،۱۲ استفاده نمودیم و در پارک‌های این مناطق (ملت، لاله، شهر) پرسشنامه‌های مذکور را به شکل کاملاً تصادفی به افراد متأهل پخش می‌کنیم و برای ترغیب افراد برای همکاری به آن‌ها گفته خواهد شد که به قید قرعه‌کشی جوایزی برای آن‌ها تدارک خواهیم دید و در نهایت پرسشنامه‌های صحیح را از بین آن‌ها جدا نموده و برای ارزیابی جدا می‌کنیم. قابل ذکر است در هر پارک تنها از ۱۰۰ پرسشنامه‌ی صحیح استفاده خواهد شد. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، به‌منظور بررسی روابط از تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد.
ادامه دارد…
[۱] Lynn
[۲] Shittu
[۳] Garfinkel, Zilanawala
[۴] Kominiarek
[۵] Clark
[۶] Newton, Ewing, Collier
[۷] Pannu
[۸] Laswel
[۹] Greef
[۱۰] Cummings
[۱۱] Mark & Watson
[۱۲]Comb & Robert
[۱۳]Demo &Alen
[۱۴]Godman
[۱۵]sayers
[۱۶] Hawkins &Boot
[۱۷] Young,Pinsky
[۱۸]Watson,Biderman
[۱۹]Wallonce,Baumeister
[۲۰] Miller, Campbell &pilkonis
[۲۱] Ritter
[۲۲] Stinson
[۲۳]Blasco
[۲۴]Ronningstan
[۲۵] Fredrica
[۲۶]Russell Osman
[۲۷]William James
[۲۸] Sullivan
[۲۹] MC nulty
[۳۰] Larson & Olson
[۳۱] Marsh &Dallos
[۳۲] Bussing
[۳۳]Orthinkal&Vansteewegen
