توصیه هایی برای سلامتی براساس آموزه های دینی

عنوان : توصیه هایی برای سلامتی براساس آموزه های دینی
نویسنده : ا.ج

چکیده : از منظر طب سنّتی، برای داشتن زندگی سالم، ضروری است که شش اصل مورد توجه قرار گیرند. این شش اصل که در واقع، بنیان بهداشت در طبّ سنّتی را تشکیل می دهند و موجب حفظ سلامتی می شوند؛ عبارتند از: ۱ـ هوا ۲ـ خوردن و آشامیدن ۳ـ خواب و بیداری ۴ـ حرکت و سکون ۵ـ استفراغ و احتباس ۶ـ اعراض نفسانی
دراین مقاله و مقاله بعد یکی از شش اصل ضروری در آموزه های طب سنتی ذکر خواهد شد.

ادامه مطلب :

مقدمه :

اکنون جامعه پزشکی جهان به اهمیت روش های درمان طبیعی و مکا تب طب سنتی و مکمل پی برده است ٬ و پرداختن به طب سنتی و اضافه شدن خدمات طب سنتی در نظام سلامت از تاکیدات سازمان بهداشت جهانی بوده است . به تعبیر یکی از اساتید ٬ اگرقبل از این کسی سخنی از طب سنتی به میان می آورد مورد تکفیر و تحجر واقع می شد٬ولی بالاخره در سال ۸۶ که در واقع پایان سال ۲۰۰۷ میلادی بود بالاخره بوعلی سینا و رازی وارد دانشکده های کشور شدند . طب سنتی مجموعه ای ازدانش ها٬ مهارتها و فعالیت هایی است که بر مبنای نظری و عقاید و تجربیات بومی فرهنگ های متفاوت بنا گردیده ودر پیشگیری ٬ تشخیص و درمان بیماریهای جسمی ٬روانی و روحی بکار گرفته می شود . درمان از طریق غذا ٬ در طب سنتی ایران از اهمیتی ویژه برخوردار است ٬ بطوری که می توان گفت ٬ راز موفقیت عمده ی این مکتب در استفاده از این روش درمانی است. محمد بن زکریای رازی ٬ درباره ی اولویت غذا درمانی میفرماید :” تا می توانی از غذا در درمان استفاده نمایی از دارو استفاده نکن و تا امکان استفاده از داروی مفرده وجود دارد از داروهای ترکیبی استفاده ننما “. لذا روایات متعددی با همین مضمون از پیامبر گرامی اسلام و معصومین نیز ذکر شده است .

توصیه هایی برای سلامتی بر اساس آموزه های اسلامی وطب سنتی

آنچه می خوانید گزیده ای از رهنمودهای سلامتی و کامیابی است که به ما کمک خواهد کرد از نعمت های خداوند متعال نهایت بهره را برده و به سلامت تن و روان خویش آسیبی وارد نکنیم. خوردن و آشامیدن در نگاه دین بهره گیری از نعمت الهی در مسیر بندگی خداست . از این رو در آموزه های دینی برای این رفتار توصیه هایی آمده است چنا نچه امیرالمومنین (ع) فرمودند: کسی که با شکم خالی و معده پاکیزه غذا بخورد و آنرا خوب بجود و قبل از سیر شدن دست از خوردن بکشد و مانع تخلیه معده و روده خود نشود ‍تا زمان مرگ به هیچ مرضی مبتلا نمی شود.

آداب غذا خوردن

◊غذای خود را با نام خدا آغاز کنید .
امام علی (ع) فرمودند :به هنگام غذا خوردن خدا را یاد کنید و از بیهوده گویی اجتناب نمایید زیرا که طعام نعمت و رزقی از خداوند است و بر شما ست که در آن خدای را یاد کرده و شکر گوئید .

◊ در اول غذا بسم الله بگویید ولی اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد در وقت خوردن هر کدام آنها گفتن بسم الله مستحب است .
رسول خدا (ص) می فرماید : با جماعت بخورید و بسم الله الرحمن الرحیم بگویید تا برکت غذا زیاد شود . (مکارم الاخلاق ص ۱۴۹-مستدرک الوسایل ج۱۶ ص۲۳۱)

◊ دست هایتان را قبل و بعد از غذا بشوئید .
رسول خدا (ص) میفرماید : شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد . (مکارم الاخلاق٬ ص۱۳۹)

◊ نیم ساعت قبل ازغذا یک لیوان آب را در سه جرعه بنوشید .

◊ وقتی کاملاً گرسنه شدید غذا میل کرده و قبل از سیری کامل دست از غذا بکشید .
رسول خدا (ص) میفرماید :خود را از غذا سیر نکنید ٬زیرا نور معـرفت در دلهایتان خا موش میشود وهرکس با شکم سبک نماز شب بخواند حورالعین پیرامونش می مانند؛ نیز فرمود : دلهایتان را با پر خوری و پرنوشی نمیرانید، زیرا دلها مانند زراعت اند که آ ب بسیار آنها را نابود میکند .(مکارم الاخلاق ص ۱۵۰ص۱۴۹)

◊ در غذا خوردن میانه رو باشید .
امام صادق (ع) فرمودند :هرگاه مردم در خوراک خود میانه رو باشند ، بدن هایشان پایدار و محکم است .
امام کاظم (ع)فرمودند :تدبیر غذایی و رژیم خوراکی این است که اصلا چیزی نخوری و لکن رژیم این است که چیزی بخوری اما سبک .

◊ کمتر غذا بخورید تا کمتر بیمار شوید .
امام علی (ع) فرمودند : خوراکت را کم کن تا بیماری تو کم گردد .

◊ با دست راست غذا بخورید .
به سند معتبر منقول است که حضرت رسول (ص) فرمود که : هر گاه کسی طعام خورد و انگشتان خود را بلیسد و بمکد ٬خداوند عالمیان فرماید که خدا برکت دهد تورا .
از حضرت صادق (ع )منقول است که آن حضرت کراهت داشتند از این که دست را به دستمال پا ک کنند در وقتی که چیزی از طعام در آن باشد تا آن که خود می مکیدند یا به طفلی که در پهلوی آن حضرت بود می دادند که می مکید برای حرمت طعام . (حلیه المتقین ص۶۱)

◊ قبل از غذا وبعد از غذا دو بار انگشت خود را به نمک بزنید و به دندان های خود بکشید . این کار باعث خنثی شدن محیط اسیدی دهان و سالم ماندن دندان ها و رفع بسیاری از بیماریهای معده میشود.
در روایات اسلامی آمده که این کار ۷۰نوع بیماری را دفع می کند که کوچکترین آن جذام ٬ پیسی و جنون است .

◊ دو وعده غذا در روز ٬ابتدای روز و ابتدای شب ٬ میل کنید واگر عادت به خوردن ناهار دارید آنرا سبک میل کنید . (سعی کنید سبک و متعادل غذا بخورید )
رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند :محبوب ترین شما در پیشگاه خدا آن کس است که کم خوراک تر و سبک تر باشد .
در حدیث معتبر منقول دیگر است که فردی به حضرت امام جعفر (ع) شکایت کرد از دردها و امتلا وفساد معده . حضرت فرمود که :چاشت و شام بخور و درمیان دیگر چیزی مخور؛ زیرا که خداوند عالمیان در وصف طعام اهل بهشت میفرماید : ” لهم رزقهم فیها بکره و عشیا ” ترجمه اش این است که مهیا است برای اهل بهشت روزی ایشان در بهشت در بامداد و پسین یا خفتن .

◊ شب ٬ حتما شام بخورید ولو به لقمه ای .
امام رضا (ع) فرمودند : شب حتما غذا بخورید٬ اگر چه مقدار کمی نان باشد ٬ چون باعث قوت جسم است .

◊ غذا را خوب بجوید با این عمل باعث تحریک بیشتر مرکز سیری در هیپوتالاموس مغز و احساس سیری می شود . هم چنین موجب ترشح کامل غـد د بزاقی و هضم غذا و ضد عفونی فضای دهان می شود.
امام صادق (ع) فرمودند : غذا خوردن را طولانی کنید ، زیرا لحظات آن از عمرتان محسوب نمی شود .

◊ در ابتدا وانتهای غذا نمک مضمضه کنید .
در حدیث موثق منقول است که : حضرت رسول (ص) به حضرت امیرالمومنین (ع) فرمود که :یا علی ! در اول طعام و آخر طعام نمک بخور که هر که در طعام افتتاح و اختتام به نمک کند ، خدای تعالی دفع کند از او هفتاد نوع از انواع بلا را که آسانتر آنها خوره باشد .
از حضرت امام جعفر صادق منقول است که : هر که نمک بپاشد بر اول لقمه ای که می خورد رو به توانگری آورد. ( حلیه المتقین ص۶۷)

◊ محیطی آرام و با نشاط در حین غذا خوردن ایجاد کنید .

◊ بهتر است در جمع غذا بخورید .
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند :محبوبترین خوراکی در پیشگاه خدا چیزی است که دست ها بر آن زیاد باشد .
رسول خدا (ص ) می فرماید :با جماعت بخورید و بسم الله الرحمن الرحیم بگوئید تا برکت غذا زیاد شود . (مفاتیح الحیاه٬ ص۱۴۱)

◊ بعضی ازغذاها را با سه انگشت دست راست (انگشت شست به همراه انگشت اشاره و انگشت وسط)میل نمایید ٬این کار باعث میشود که با برداشتن لقمه های کوچک در حدود نصف غذای معمول احساس سیری کنید .
در اخادیث بسیار وارد شده است که حضرت رسول (ص) نهی فرمود از خوردن و آشامیدن به دست چپ مگر آن که مضطر باشد و در دست راستش علتی باشد .(حلیه المتقین )

◊ از غذاهای گیاهی که با بدن ما سازگار ترند بیشتر مصرف کنید .

◊ با آرامش و به آهستگی غذا بخورید . اهمیت این موضوع به حدی است که طبق فرمایش امام رضا (ع) مدت زمانی که سر سفره غذا می مانید٬ جزو عمر محسوب نمی شود .

◊ میزبان پیش ازهمه شروع به غذا خوردن کرده و بعد از همه دست بکشد .

◊ اگر چند نفر سر یک سفره نشسته اند ٬ هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد .
رسول خدا (ص) می فرماید : هرگاه سفره گسترده شد از نزد خود بخور و از پیش روی همنشین خود غذا برندار و از قله (نقطه برجسته آن ) غذا نخور ٬ زیرا برکت در وسط است .

◊ آنچه بیرون سفره میریزد جمع کنید و بخورید ٬ولی اگر در بیابان غذا می خورید ٬مستحب است آنچه میریزد برای پرندگان و حیوانات بگذارید .
رسول خدا (ص) می فرماید : هرکس ریزه های سفره را بخورد خدا او را بیامرزد .(الجامع الصغیر٬ج۲ ٬ص۵۸۷)
امیرمومنان (ع) می فرماید :ریزه های سفره را بخورید که شفای هر دردی است.(تحف العقول )

◊ بر روی سفره غذا سبزی را فراموش نکنید .
پیامبر اسلام (ص) فرمود :سفره های خودتان را با سبزی ها بیارائید ٬ زیرا انواع میکروب ها را نابود می سازد .

◊ بعد از غذا خلال کنید .
از حضرت صادق (ع) منقول است که : جبرییل (ع)برای حضرت رسول (ص) مسواک و خلال و حجامت را آ ورد و فرمود که :خلال بن دندان را به اصلاح می آورد و روزی را زیاد میکند .
از حضرت صادق (ع) منقول است که : آنچه به خلال بیرون می آوری فرو نبرد که جراحت های اندرونی به هم میرسد.

◊ پس از خلال کردن ٬دهانتان را حتما بشوئید .
امام حسین (ع) فرمودند : امیرالمومنین به ما دستور می داد تا بعد از خلال کردن ابتدا سه بار دهان را شستشو دهیم و سپس آب بنوشیم .

◊ پس از هر غذا مسواک کردن را فراموش نکنید .
رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند :مسواک ده فایده دارد ، دهان را پاکیزه می کند ، موجب رضایت خداوند است ، حسنات را تا هفتاد برابر افزون میکند ، سیره من است و استحباب دارد ، زردی دندان را می زداید و دندان ها را سفید می کند ، لثه را محکم می کند ، بلغم را می برد، ضعف چشم را برطرف می نماید و اشتها را زیاد می کند .

◊ پایان هر غذا شکر گزاری از نعمت های خدا را فراموش نکنید .
خداوند سبحان در قرآن کریم می فرماید : ای کسانیکه ایمان آورده اید ٬ از خوراکی های پاکیزه ای که روزی شما قرار داده ایم بخورید ٬ سپاسگزار خدا باشید ٬ اگر او را عبادت می کنید .

◊ پس از صرف غذا کمی استراحت نمائید .
به پشت خوابیدن ٬پس از خوردن غذا ٬ بدن را فربه و غذا را هضم میکند و ناراحتی را برطرف میگرداند .
معمول امام (ع) آن بود که هرگاه غذا تناول می کرد به پشت می خوابید و پای راستش را بر روی پای چپش قرار می داد.
نکته: مقصود از این روایت دراز کشیدن کوتاه پس از غذاست نه خوابیدن ٬ زیرا در روایات دیگر خوابیدن پس از غذا نهی شده است .

◊ هرگز با شکم پر حمام نکنید.
امام رضا (ع) فرمودند : با شکم پر حمام نکنید ٬ چون سبب تولید قولنج می شود .

چیزهایی که در غذا خوردن مذموم است

◊ صحبت کردن در هنگام غذا خوردن ؛زیرا مغز متوجه صحبت کردن شده و شخص هنگام سیری را احساس نکرده و پرخوری میکند که این امر موجب چاقی و بیماری می شود .

◊ خوردن بیش از یک وعده غذای پخته در روز ؛ اگر روزانه فقط یک وعده غذای پخته میل کنیم از بسیاری از بیماریها پیشگیری کرده و اضافه وزن پیدا نکرده و همیشه با نشاط خواهیم بود . زیرا با افزایش سن مخصوصا بالای ۳۵ سال سیستم های بدن انسا ن به مرور فرسوده می شوند ، از این رو بهتر است انسان تا آن جا که ممکن است از غذاهایی که هضم آنها آسان است استفاده کند تا سلامتی-اش تضمین شود .

◊ انجام فعالیت های سنگین (مانند ورزش کردن ) بعد از تناول غذا .

◊ مشغول کردن ذهن به مسایل متفرقه (تماشای تلویزیون ، گوش دادن به موسیقی ،مطالعه کردن و…) در حین غذا خوردن باعث عدم تمرکز و به دنبال آ ن هضم بد غذا می شود .

◊ استفاده کردن از هر نوع خوراکی در هنگام عصبانیت .

◊ پـر خوری کردن،در حدیث آمده است که خداوند عالم بیشتر از هر چیز از شکم پر بدش می آید .
پیامبر اسلام (ص) می فرمایند : آدمی هیچ ظرفی را بدتر از شکم پر نکرده است .
جالینوس و بقراط می گویند : بیماری ای که از خوردن ایجاد می شود با هزاران سکه درمان نمی شود ، آنکه با گرسنگی ایجاد می شود با یک حبه درمان می شود .

◊ نگاه کردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن .

◊ داغ خوردن غذا و عجله در غذا خوردن.
امام علی (ع) فرمودند : غذای گرم را وا نهید تا سرد شود ، زیرا برای رسول اکرم (ص) غذا حاضر کردند ؛ ایشان فرمودند : وا نهیدش تا سرد شود و قابل خوردن گردد که خدای عزوجل آتش به ما نمی خوراند و برکت در غذای خنک است.

◊ فوت کردن در ظروف آب و غذا
امام صادق (ع) فرمودند : دمیدن در ظروف آب و غذا و در محل سجده مکروه است.

◊ راه رفتن در هنگام غذا خوردن
امام صادق (ع) فرمودند :در هنگام راه رفتن چیزی نخورید ، مگر آنکه مجبور باشید .(الفقیه،ج۳،ص۳۵۶)

◊ ایستاده غذا خوردن
انس گوید : رسول خدا (ص) از ایستاده آشامیدن نهی فرمود . پرسیدم :ایستاده غذا خوردن چه حکمی دارد ؟ فرمود : خوردن بدتر است . (عوالی اللئالی، ج۱ ،ص۷۶)

◊ پشت میز و صندلی نشستن و کفش به پا داشتن حین غذا .
رسول خدا (ص) می فرماید : هنگام غذا کفش هایتان را بکنید ، زیرا مایه راحتی پاها یتا ن و سنت زیبایی است ونیز می فرماید :غذا خوردن در بازار مایه پستی است .(الدعوات ، ص۱۳۹)

◊ گذاشتن نان زیر ظرف غذا و پاره کردن نان با کارد .

◊ پاک کردن گوشتی که به استخوان چسبیده به طوری که چیزی در آن نماند .

◊ بلافاصله پس از غذا خوابیدن سودا زا بوده و خون غلیظ تولید می کند و باعث کاهش قوه حافظه و ضعف قوه بینایی خواهد شد .
◊مصرف فرآورده های لبنی با ترشی ها باعث انجماد فرآوردهای لبنی در معده و فساد غذا می شود .
◊مصرف فرآورده های لبنی با گوشت موجب امراض مزمنی چون جذام ،ویتیلگو و کولیت میشود .
◊مصرف سویق (آرد گندم ، جو و غیره ) با شیر برنج ، باعث کولیت و حدوث نفخ در بدن میشود .
◊مصرف انا ر بعد از طعامی که با گوشت و حبوبات پخته شده باعث نفخ و عـد م هضم آن طعام میشود .
◊مصرف انواع ترشی و شوری (هرچه که با سرکه ساخته شود ) با برنج مولد کولیت و درد شکم است.
◊مصرف کبوتر بچه با سیر وپیاز و خردل باعث ایجاد امراض صفراوی میشود .
◊سیر با پیاز ویا تره با ترب باعث کاهش نور چشم شده و مولد تاریکی چشم و شب کوری است.
◊مصرف پنیر تازه و شیر با هر غذا .
◊مصرف ماست و اسفناج (بورانی) به دلیل تشکیل اگزالات کلسیم مولد سنگ کلیه است ومصلح آن زعفران و گردو است.
◊مصرف ماست و باقالی باعث درد شکم می شود.
◊مصرف همزمان تخم مرغ با ترب یا شیر با انجیر مضر قلب و مغز است .
◊مصرف میوه بعد از هر غذای گوشتی (مگر اینکه ۳ساعت بگذرد ) باعث فساد میوه در معده خواهد شد .
◊مصرف هر غذایی با خربزه ویا هند وانه باعث سنگینی معده و ایجاد امراض متعـد د می شود .
◊مصرف چای با پیاز و هندوانه
◊مصرف تخم مرغ با ماهی مولد امراضی چون جذام ،فلج ، نقرس ، بواسیر ، قولنج، درد دندان و امراض رطوبی مزمن خواهد شد .
◊زیاد و مرتب خوردن تخم مرغ تولید لک صورت ، بزرگ شدن طحال و تولید باد در سر معده میکند.
◊مصرف سرکه با حلیم
◊مصرف ترب با ماست
◊مصرف پنیر با بادام
◊مصرف سرکه با عدس یا ماش
◊مصرف سرکه یا آبلیمو و ماست باعث لک وپیسی در پوست صورت می شود .
◊مصرف انار و حلیم (هـریسه ) باعث گرفتگی در مویرگ ها می شود .
◊مصرف خربزه با عسل
◊مصرف خربزه با مویز یا خربزه با انبه
◊خوردن انگور پس از کله گوسفند باعث افزایش لزجی و بلغم مغزمی گردد .
◊خوردن غذاهای گرم و سرد با هم
◊خوردن غذاهایی که دارای طبیعت سرد هستند با همدیگر ، خوردن غذاهاییکه دارای طبیعت گرم هستند با همدیگر ، خوردن غذاهای لزج برروی غذاهای لزج ، خوردن غذاهای گس بر روی غذاهای گس، خوردن غذاهای لطیف (مثل ماهی ،شیر ،هندوانه) بر روی غذاهای لطیف، خوردن غذاهای سنگین بر روی غذاهای سنگین .
◊خوردن گوشت خام باعث تولید انگل در بدن و روده ها می شود .
◊خوردن زیاد گوشت گاو و حیوانات وحشی ، باعث تحیر عقل ، کند ذهنی و فراموشی بسیار می شود.
◊خوردن غذا در حالت جنابت باعث امراضی مثل پیسی و … میشود . مگر اینکه وضو گرفته باشد .
◊بسیار خوردن عدس سودازا بوده وموجب زردی و لاغری میشود .

بحث و نتیجه گیری

اغذیه و مواد خوراکی همواره در طب سنتی ایران مورد توجه خاص بوده و این امر در طب رایج نیزبه خصوص در دو دهه ی اخیر جایگاه ویژه ای یافته است.طب سنتی همواره پیشگیری را مقدم بر درمان دانسته و این مسئله ای است که امروزه نیز در تغذیه درمانی به شدت مطرح می باشد وامروزه تغذیه در جوامع مختلف نیز با توجه و استقبال عمومی زیادی مواجه شده است. با توجه به بیماریهای شایع در جامعه کنونی که به علت عدم توجه مردم به تغذیه صحیح ایجاد می گردد ٬ آموزش تغذیه ی صحیح یک ابزار مهم در حفظ سلامتی محسوب خواهد شد. لذا بر آن شدیم تا آشنایی مختصری در ارتباط با تغذیه در طب ایرانی اسلامی برای خوانندگان عزیز به رشته تحریر در آوریم . در شماره بعدی منتظر تدابیر آداب آشامیدن باشید .
منابع:
۱٫ مفاتیح الحیاه ـــ آیت الله جوادی آملی
۲٫ حلیه المتقین ـــ علامه مجلسی
۳٫ تغذیه در طب ایرانی ٬ اسلامی – تالیف :دکتر غلامرضا کرد افشاری –دکتر حوریه محمدی کناری –دکتر سید سعید اسماعیلی
۴٫ زیتون ـــ ویژه نامه دومین جشنواره بین المللی غذا و تندرستی ٬ مهر ماه ۱۳۸۷