علم در نهج البلاغه (بخش هشتم)

علم در نهج البلاغه (بخش هشتم)

ر) در علم غیب

از سخنان آن حضرت علیه السَّلام است (بعد از جنگ جمل در بصره فرموده و از جمله اخبار غیبیّه مى ‏باشد) که از پیش آمدهاى سخت در بصره خبر مى ‏دهد

ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج‏۲ ؛ ص۳۹۸

قسمتى [دوم‏] از این سخنان است که تا تاران (و مغولها و خونریزی هایى که بدست ایشان و مسلمانان واقع شده و در کتب و تواریخ ثبت است) را وصف مى‏ فرماید:
(۴) مانند آنست که من آنها را مى ‏بینم گروهى هستند که چهره ‏هاشان مانند سپر (پهن و گرد و) چکّش خورده (پر گوشت و نشانه‏ دار) است، لباسهاى ابریشمین و دیبا مى‏پوشند، و اسبهاى نیکو یدک مى‏ کشند، (۵) و در آنجا (که وارد میشوند) خونریزى بسیار سخت واقع می شود بطوری که زخم خورده بروى کشته راه مى‏رود، و گریخته (از چنگ آنها) کمتر از اسیر شده مى‏ باشد (بیشتر مردم بظلم و ستم ایشان مبتلى بوده راه فرارى ندارند).

یکى از اصحاب آن بزرگوار (توهّم کرد که آنچه حضرت از اخبار غیبیّه مى‏ فرماید بدون معلّم و از پیش خود مى‏ باشد، از این جهت) گفت یا امیر المؤمنین: خداوند بتو علم‏ غیب عطاء فرموده، امام علیه السّلام خندید و براى (دفع توهّم) آن مرد که از قبیله کلب بود فرمود:
(۶) اى برادر کلبى آنچه گفتم علم غیب نیست، بلکه تعلّم و آموختنى است (که آنرا) از صاحب علم و دانش (رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرا گرفته‏ام) (۷) و علم غیب منحصر است به دانستن وقت قیامت و آنچه خداوند سبحان در گفتارش شمرده است (س ۳۱ ى ۳۴): إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَهِ وَ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ یَعْلَمُ ما فِی الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ ما ذا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ، إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ یعنى نزد خدا است دانستن وقت قیامت و وقتى که باران مى‏فرستد و میداند آنچه در رحم مادرها است و هیچکس نمى‏داند فردا چه میکند و به کدام زمین مى‏میرد، و بتحقیق خداوند دانا و آگاه است. (۸) پس خداوند سبحان میداند آنچه در رحمها است، پسر است یا دختر، زشت است یا نیکو، بخشنده است یا بخیل، بدبخت است یا نیک‏بخت، و میداند چه کسى هیزم آتش دوزخ است یا با پیغمبران یار و همنشین در درجات بهشت، (۹) پس اینها که شمرده شد (و یکى از آنها را بر سبیل مثال شرح دادیم) علم غیب است که هیچکس نمى‏داند آنرا مگر خدا (کنایه از اینکه آنچه از این نوع علوم به پیغمبر وحى رسیده و او هم بمن آموخته مأمور به فاش کردن نیستیم، پس مانند آنست که نمى‏ دانیم) ولى غیر از اینها پس علمى است که خداوند به پیغمبر خود، صلّى اللَّه‏ علیه و آله، یاد داد (فاش کردن آنرا اجازه فرمود) و او هم بمن آموخت و دعاء کرد که سینه من آنرا نگاه‏ داشته و پهلوهایم احاطه‏اش نماید (حفظ کرده آنرا ضبط نمایم).

توضیح: در اینجا حضرت به توضیح تفاوت بین علم غیب و اخبار آینده می پردازد …

ز) علم فرشتگان

ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۵۷
و قسمتى [پنجم‏] از این خطبه در وصف ملائکه است‏
(۳۷) پس فرشتگان اسیر و گرفتار ایمان هستند (بطوریکه ممکن نیست دست از آن کشیده بر خلاف امر و فرمان الهىّ رفتار کنند) میل و عدول (از حقّ) و سستى و کاهلى (در عبادت) آنها را از ایمان جدا ننموده است، و نیست در طبقات آسمانها جاى پوستى مگر آنکه بر آن فرشته اى است در حالت سجده و یا فرشته‏اى است که شتابان (بانجام امر حقّ تعالى) سعى و کوشش دارد، بر اثر بسیارى طاعت و بندگى پروردگارشان علم‏ و یقین خود را زیاد میکنند، و عزّت و سلطنت پروردگارشان عظمت و بزرگى را در دلهاشان مى‏ افزاید…

توضیح: با اشاره ای که حضرت در اینجا دارند مشخص می شودفرشتگان نیز دارای علم هستند و علم آنها قابلیت تغییر و زیادت دارد. یعنی با اطاعت و بندگی بر علم خود می افزایند.

ژ) در ویژگی های اهل ایمان

از خطبه‏ هاى آن حضرت علیه السّلام است، روایت شده که یکى از اصحاب و پیروان امیر المؤمنین علیه السّلام که او را همّام مى‏ گفتند

ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج‏۳ ؛ ص۶۱۸

[قسمت دوم خطبه‏]

(۱۳) نشانه یکى از پرهیزکاران آنست که تو مى‏بینى در امر دین توانا است، و در نرمى و خوشخویى دور اندیش، و در ایمان با یقین، و در (طلب) علم‏ حریص، و در بردبارى دانا، و در توانگرى میانه رو (اسراف نکرده دارائى خود را بیجا صرف نمى‏ کند) و در بندگى و عبادت فروتن است، و در فقر و نیازمندى آراسته جلوه میکند (تا کسى بر تنگدستى او آگاه نشود، چنانکه در قرآن کریم س ۲ ى ۲۷۳ مى‏فرماید: لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ‏ یعنى درویشانى که به عبادت و بندگى در راه خدا پرداخته‏ اند و براى بازرگانى سیر در زمین را توانا نیستند عفّت و بى‏نیازى دارند بطوری که نادان مى ‏پندارد که آنان توانگرانند ایشان را به نشانه چهره مى‏ شناسى که به اصرار از مردم چیزى درخواست نمى‏ نمایند، و آنچه از مال بآنها ببخشید خدا بآن دانا است) و در سختى شکیبا و حلال را جویا و در هدایت و رستگارى دلشاد و از طمع و آز دور هستند.