علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
علم در نهج البلاغه (بخش هفتم)
ل) علم پروردگار
توضیح: از جمله بحث برانگیزترین مباحث درباره علم، بحث در مورد علم پروردگار است. در این بخش به اختصار بخش هایی از کلام امیرمؤمنان را در توضیح این مسأله بررسی می کنیم:
ویژگی های علم پروردگار:
۱٫ علم خدا پیش از وقوع واقعه به آن تعلّق گرفته است.
۲٫ از علم خدا (مانند بشر) هیچ گونه مشقّت و رنجى باو نرسیده است.
۳٫ علم خدا در همه حال در همه مخلوقات، جارى است و بآنها احاطه دارد.
۴٫ بدون بکار بردن فکر و اندیشه آفریدگان را ایجاد فرمود.
۵٫ علم او به باطن و کنه نادیدنی ها نفوذ دارد (حاجب و مانعى براى او نیست) و به کوچکترین افکار و اسرار احاطه دارد.
۶٫ علم او قاصر و کوتاه نیست.
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۲۶۳
و قسمتى [ششم] از این خطبه در بیان چگونگى آفرینش زمین و گسترانیده شدن بر روى آب است
(۴۶) پس آدم مبادرت کرد بآنچه که خداوند از آن نهى فرموده بود، تا کار او با علم خدا که از پیش بآن تعلّق گرفته مطابقت نماید (و این دلیل نیست بر اینکه آدم در این کار مجبور بوده و بر ترک آن توانائى نداشته، زیرا علم خداى تعالى علّت معلوم و سبب اینکه آدم باید چنین کارى را مرتکب شود نمىباشد، بلکه علم حقّ تعالى حکایت از معلوم است، و گر نه او را بر اثر اقدام در این کار توبیخ و سرزنش نمى فرمود، و او هم معصیت و نافرمانى را بخود نسبت نمىداد…) …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۲۶۸
(۵۵) و از این علم و دانائى (مانند بشر) هیچ گونه مشقّت و رنجى باو نرسیده و در حفظ و نگاهدارى آنچه که آفریده هیچ رادع و مانعى براى او پیش نیامده، و در اجراى امور و تدبیر مخلوقات هیچ ملالت و کدورت و سستى باو روى نیاورده، بلکه علم او در همه آنها جارى است و بآنها احاطه دارد، و عدالت و دادگسترى او آنها را فرا گرفته فضل و کرمش شامل حال شان شده و از تقصیرشان بجهت درک نکردن آنچه شایسته مقام او است در گذشته…
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۳۲۰
از خطبههاى آن حضرت علیه السّلام است و آن از خطبههایى است که در آن (خداوند سبحان را سپاسگزارده و رسول اکرم را ستوده و به بعضى از کمالات و کرامات خویش اشاره نموده، و) فتنه و فساد و خونریزیهایى را که پیش مىآید بیان فرموده
(۱) سپاس خدائى را سزا است که بسبب خلقت و آفرینشى که فرموده (و دلیل بر ربوبیّت او است) به خلائق آشکار شده است، و به حجّت و برهان خویش (آثار قدرت) نزد دلهاى ایشان ظاهر و نمایان است، (۲) بدون بکار بردن فکر و اندیشه آفریدگان را ایجاد فرمود، زیرا اندیشهها سزاوار نیست مگر به کسانى که داراى ضمائر (قواى مدرکه باطنیّه) باشند و خداوند فى نفسه داراى ضمیرى نیست (زیرا کسیکه براى ادراک چیزى به قواى ادراکیّه نیاز داشته باشد البتّه ممکن است، و واجب الوجود ممکن نمىباشد) (۳) و علم او بباطن و کنه نادیدنیها نفوذ (حاجب و مانعى براى او نیست) و به کوچکترین افکار و اسرار (دلها که اطّلاع از آن براى کسى ممکن نباشد) احاطه دارد. …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۳۵۴
از خطبههاى آن حضرت علیه السّلام است (در امر بتقوى و پرهیزکارى و مذمّت از دنیا و دورى از آن و ترغیب بآخرت):
(۴) آمرزش از او مىطلبیم براى گناهانى که علم او بآنها احاطه دارد، و کتاب او (لوح محفوظ که براى ثبت اعمال بندگان تعیین فرموده) همه آنها را ضبط کرده، علمى که قاصر و کوتاه نیست (صغیره و کبیره، کوچک و بزرگ را میداند) و کتابى که ترک نکرده (هیچیک را از قلم نینداخته) …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۳ ؛ ص۵۰۳
از خطبههاى آن حضرت علیه السّلام است (در صفات حقّ تعالى):
[قسمت أول خطبه]
(۱) فرمان خداوند حکم لازمى است (که ردّ نمىشود) و موافق با مصلحت، و خوشنودى او مهربانى و ایمنى (از بلاها و سختیها) است، از روى علم و دانائى حکم (هر چیز را بیان) مىفرماید، و از روى حلم و بردبارى (گناه سزاوار آمرزش را) مىبخشد.
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۲۲۰
امام علیه السّلام (در اینکه باید بآنچه مقدّر شده ساخت) فرموده است
۱- با یقین و باور بدانید که خدا قرار نداده براى بنده- اگر چه بسیار چاره جو و سخت کوشا و در مکر و فریب توانا باشد- بیشتر از آنچه در علم الهى براى او مقدّر و نامزد گشته است، ۲- و جلوگیر نشده است بین بنده- که ناتوان و کم چاره بوده- و بین اینکه برسد باو
آنچه در علم الهىّ براى او مقدّر و نامزد شده است
ادامه دارد…
