برچسب: علم و دین

۳۱   ۳  ۱۴۰۱

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بِسْمِ اللَّه‏الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد واله الطاهر ین سیما بقیه‏الله فی السموات و الارضین

تقسیم­‌بندی انسان­‌ها از دیدگاه قرآن و روایات

در این مبحث به مسئله مهم تقسیم­‌بندی انسان­‌ها براساس قرآن و روایات خصوصا نهج­‌البلاغه پرداخته خواهد شد. مسئله با استفاده از دو دلیل نقلی یکی قرآن و یکی روایات توضیح داده می­‌شود. روایت مربوط به آن به نقل از امیر‌المؤمنین علی علیه‌السلام است که به حضرت کمیل می‌فرماید: الناس ثلاثه و انسان‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند، دلیل قرآنی نیز سوره حمد است که هر مسلمان در طول روز حداقل ده مرتبه آن را در نمازهای پنج‌گانه می‌خواند که انسان‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند.

حدیث امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به کمیل می‌فرماید:

(النّاسُ ثَلاثَهٌ : فعالِمٌ ربّانیٌّ، و مُتَعَلِّمٌ على سَبیلِ نَجاهٍ، و هَمَجٌ رَعاعٌ.)

«مردم سه دسته‌اند : عالم ربّانى، علم جویى که در راه نجات و رستگارى است و همج رعاع (فرو مایگانى که این سو و آن سو مى‌روند).»

بهترین نمونه برای توضیح همج‌الرعاع این است که زمانی‌که پوست خربزه یا پوست هندوانه را در سطل آشغال می‌اندازند مخصوصاً اگر توی آفتاب بماند، حشرات ریزی روی آن‌ها شروع به پرواز کردن می‌­کنند. این حشرات عمر بسیار کوتاهی دارند و اگر یک باد بیاید همه آنها را می‌برد و بعضی از این‌ها دو سه ساعت بیشتر زنده نیستند و حداکثر زندگی آن‌ها همین‌قدر است یعنی اگر شب به دنیا بیایند روز را نمی‌بینند، اگر روز به دنیا بیایند شب را نمی‌بینند، این دقیقا توضیح همج‌الرعاع است. در مورد دو دسته اول عالم ربانی که مشخص است اما در متعلم علی‌سبیل‌نجات، متعلم کسی است که زیر نظر عالم ربانی در مسیر نجات زندگی می‌کند.

در روایت دیگری می­‌فرماید: مردم سه دسته هستند؛ عالم ربانی، متعلم علی‌سبیل‌

به طور کلی از جمع‌بندی این روایت و این آیه این مطلب به دست می‌آید که مردم دو گروه هستند: یک گروه انعمت علیهم و یک گروه غثاء یا همان همج الرعاع. به عبارت دیگر یک گروه کسانی هستند که مورد انعام خدا قرار دارند و یک گروه انسان‌هایی هستند که در حد پایین‌ترین موجودات قرار می­گیرند و از حیوانات هم پست‌تر هستند. انعمت علیهم خود به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ عالم ربانی و متعلم علی سبیل النجاه، همج الرعاع نیز به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ مغضوب علیهم و ضالین.

و به ‌جای همج‌­الرعاع می‌فرماید: غُثاء، یعنی همین خار و خاشاک و علف‌های ریزی که روی آب هستند.

خب این خیلی خطرناک است الان هر کس به خودش نگاه کند اگر عالم ربانی است که خوش به حالش، اگر عالم ربانی نیست ولی زیر نظر یک عالم ربانی زندگی می‌کند باز هم خوش به حالش بالاخره نجات پیدا می‌کند، اما اگر هیچ یک از این دو نیست، به او مدالی می‌دهند به نام همج الرعاع و غثاء.

لذا هر کسی باید مواظب خود باشد. اگر فردی خود را در دسته همج الرعاع می­‌بیند باید خودش را نجات دهد و بلافاصله در خط علمای ربانی قرار گیرد و به آنها متصل شود تا در زمره اهل نجات قرار گیرد. این مسئله بسیار جدی است و به قدری مهم است که امیرالمومنین آن را به کمیل که همراز ایشان است، می­‌فرماید.

از نظر قرآن نیز مردم سه دسته هستند؛ انعمت‌علیهم، مغضوب‌علیهم و ضالین. در نماز از خداوند متعال درخواست می‌کنیم که خداوندا ما را به راه راست هدایت کن؛ راه راست، راه کسانی که به آن‌ها نعمت داده‌ای، نه کسانی که مغضوب علیهم هستند و نه گمراهان. پس سوره حمد نیز انسان‌ها را به سه دسته تقسیم کرده است.

در روایتی که از امیرالمومنین بیان شد دو گروه خوب بودند و گروه سوم بد بود، اما در این آیه از سوره حمد یک گروه خوب است و دو گروه بد هستند. خوب‌ها انعمت علیهم هستند که مورد توجه خداوند هستند اما بدها دو گروه مغضوب علیهم و ضالین هستند.

تقسیم‌­بندی کلی انسان­‌ها

پس انسان‌ها چهار گروه هستند؛ یک گروه کسانی هستند که عالم ربانی هستند، گروه دوم کسانی هستند که در خط عالم ربانی هستند، گروه سوم مغضوب علیهم هستند و گروه چهارم ضالین.

مغضوب علیهم ممکن است از نظر اسمی جزء شخصیت‌های بزرگ تاریخی باشند اما از دیدگاه خداوند جزء همج الرعاع می‌­باشند و کسانی هستند که مورد غضب خدا قرار گرفتند. در تاریخ بشریت افراد بسیاری هستند که شخصیت­‌های بزرگی بودند مانند تیمور، هلاکوخان، چنگیز، سزار، نرون، اسکندر، صدام، نتانیاهو و از این جنایت‌کارهایی که در تاریخ اسم‌های آن‌ها بزرگ بوده است، قدرت داشتند اما این‌ها مغضوب علیهم هستند یعنی مورد غضب خدا قرار گرفتند و در رأس گمراهان هستند و ضالین را با خود به جهنم می‌برند. گمراهان کسانی هستند که تحت تأثیر رهبران دروغین، سیاستمداران و حقه‌بازان قدرت و زور و زر و تزویر قرار می­‌گیرند.

در طرف مقابل در رأس علمای ربانی قرار دارند که انعمت علیهم هستند یعنی کسانی که مورد لطف خداوند قرار گرفتند و کسانی که پیروان آن‌ها هستند، همان متعلمین علی سبیل النجاه نیز در همین مسیر قرار دارند.

هر فردی باید تکلیف خود را هر چه زودترمشخص کند و “هر کس که در این حلقه نیست، فارغ از این ماجراست” هر کس که در یکی از دو گروه اول نیست، جزء آن بدبخت‌ها است و حتماً هر انسانی در یکی از این چهار گروه قرار می­‌گیرد. مبادا انسان از نظر امیرالمؤمنین جزء آن افراد پست باشد.

معنای حقیقی انعمت علیهم

اگر این حرف شما را نمی‌لرزاند و نمی‌ترساند متأسفانه باید به شما گفت که قلب‌هایتان قسی شده چون خیلی مسئله خطرناک است! انسان باید از این مسئله بلرزد و بترسد و باید بکوشد که جزء گروه انعمت علیهم باشد. جزء کسانی باشد که خدا به آنها نعمت می‌دهد و راه آن این است که فرد در زمره متعلم علی سبیل النجاه قرار گیرد.

بعضی افراد اشتباها انعمت علیهم را به این تفسیر می‌­کنند که انسان از نظر شناسنامه­‌ای مسلمان و شیعه باشد. در صورتی که این‌گونه نیست، شیعه بودن مهم است اما شیعه واقعی و مسلمان واقعی بودن. متعلم علی سبیل النجاه شیوه شیعه حقیقی و مسلمان حقیقی بودن را توضیح می­‌دهد. مسلمان حقیقی و شیعه حقیقی کسی است که در مسیر نجات قرار دارد و نشانی آن این است که با انعمت علیهم ارتباط روحانی دارد که معنای کلی آن علمای ربانی هستند و در رأس علمای ربانی ائمه معصومین و انبیاء عظام و پیامبران الهی و اولیاء خاص خداوند قرار دارند.

اگر انسان همین روایات و همین مطالبی که ذکر شد در زندگی خود بگیرد و رها نکند و هرروز، هر هفته و هرماه چندین مرتبه آن را مرور کند و مواظب خود باشد که از این چارچوب خارج نشود، نجات پیدا می‌کند در غیر این صورت خدایی ناکرده در زندگی روزمره گم می‌شود و جزء همان همج الرعاع و مغضوب علیهم و ضالین قرار می­‌گیرد. گفت:

آمد شدن تو اندر این عالم چیست

آمد مگسی پدید و ناپیدا شد[۱]

چگونه انسان می­تواند به عالم احاطه پیدا کند؟

در این دنیای بی‌نهایت، در این دنیای بسیار بزرگ هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی اگر دقت شود نه تنها زندگی من و شما، زندگی کل بشر یعنی از اول تاریخ بشر تا الان در مقابل کل عالم هستی مثل همین همج الرعاع است، آمدورفت! یعنی وجود انسان در برابر عمر میلیاردی کره زمین که چهار میلیارد سال تا الان است و چقدر هم بعداً خواهد بود در کل عالم هستی، مثل همان همج الرعاع هست که شب را نمی‌بیند یا روز را نمی‌بیند، همین‌قدر کم است. این دنیا این‌قدر پست و این‌قدر کوچک است و انسان چقدر در این دنیا ناچیز است!

البته همه این‌ها در صورتی است که انسان در مسیر صراط مستقیم نباشد، اما اگر در صراط مستقیم قرار گیرد تمام این عالم برای او هیچ می‌شود یعنی انسان که در این عالم هیچ هست اگر به مردان حق و به اولیاء خدا بپیوندد، مسئله برعکس می‌شود. این عالم با این عظمتش برای او مانند ذره­‌ای می‌­شود زیرا روح او بزرگ شده و وسعت می­یابد. در روایت آمده است که تمام عالم برای امیرالمؤمنین علی(ع) و اولیاء خدا در گوشه قلب آن‌ها جای می‌گیرد! یعنی آن‌قدر این روح بزرگ ‌شده است که تمام این عالم را در گوشه قلبش جای می­‌دهد، در روایت آمده است که تمام این عالم در کُنج قلب بنده خدا است.

دو تا مقایسه است بین عالم کبیر و عالم صغیر، بین عالم انسانی که وصل شده با عالم انسانی که جداشده است، انسانی که جدا شده همین است که ذکر شد، مانند آن کلیپی که کره زمین را نشان می‌دهد، سپس از آن فاصله می­گیرد و کره زمین مدام کوچک می‌شود تا حدی که دیگر در مقابل کهکشان‌ها غیب می­گردد. در علم نجوم گفته شده ستاره‌هایی وجود دارند که کل کهکشان راه شیری را می‌گیرند! این عالم همینقدر از نظر مکانی بزرگ است! ازنظر زمانی هم که ذکر شد زمان بی‌نهایت را اصلاً انسان نمی‌تواند تصور کند و انسان چقدر پست و چقدر کم هست در این عالم هستی! اما اگر وصل شود:

هر که با مردان حق پیوست عنوانی گرفت

قطره چون واصل به دریا می‌شود دریا شود

اگر انسان به جریان الهی و جریان صراط مستقیم و به سلسله اولیاء الهی وصل شود و تحت نظر و عنایت آن‌ها قرار بگیرد، در حالت عادی یک موجودی بود که اصلاً به ‌حساب نمی‌آمد، اصلاً قابل ‌توجه نبود اما در این حالت برعکس می‌شود، تمام این عالم با تمام این بزرگیِ خود برعکس می‌شود!

یک ‌راه بسیار ساده وجود دارد برای این که این روح عظمت و احاطه پیدا کند بر تمام عالم هستی و طبق روایت تمام عالم هستی نتواند گوشه­‌ای از قلب مؤمن را اشغال کند، این‌قدر انسان گسترش معنوی و گسترش روحی پیدا می­‌کند. این راه ساده و ارزشمند وصل شدن به سلسله اولیاء بزرگ الهی است. راه بسیار ساده و کوچک که انسان می‌تواند با یک ‌لحظه برسد. بی‌جهت نبود که وقتی‌ خداوند با حضرت موسی صحبت می‌کرد حضرت موسی ناله کرد که “ربِّ کیف اصل الیک؟” خدایا مگر می‌شود من به تو برسم؟ مگر می‌شود من به تو وصل بشوم؟ خداوند متعال فرمود “قَصدُک لی وَصلُکَ الی” قصد کنی رسیدی. این قصد یک لحظه است، در یک لحظه یک موجودِ هیچ تبدیل می‌شود به یک موجودِ همه‌چیز و وجود پیدا می‌کند!

این ماجرای وصل شدن به سلسله اولیاء الهی است، این ماجرای وصل شدن یک قطره به دریا و اقیانوس بی‌نهایت الهی است و به امید روزی که همه انسان­‌ها در این مسیر قرار گیرند.

---

[۱] خیام

۲۴ ۳ ۱۴۰۱

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بِسْمِ اللَّه‏الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد واله الطاهر ین سیما بقیه‏الله فی السموات و الارضین

تفاوت بین عرفان مقربین و سایر عرفان­‌ها

در مورد تفاوت­‌های بین عرفان مقربین و عرفان‌های کاذب یا عرفان‌های حقی که خیلی ناب نیستند و تا رسیدن به عرفان اهل‌بیت علیهم‌السلام یک اشکالات و خدشه‌هایی به آنها وارد است، در مباحث گذشته صحبت شد. یکی از تفاوت‌های مهم آن این است که عرفان مقربین معتقد است که انسان­‌ها نمی­‌توانند ذات خداوند متعال را بشناسند یعنی ذات خداوند متعال برای ناصب الله قابل‌ درک نیست. این ذات به معنای آن حق و حقیقت و نقطه کانونی خداوند است. لذا عرفان مقربین معتقد است که شناخت امکان ندارد و آن چیزی که انسان از خداوند می‌شناسد صفات و افعال فعلیه خداوند است.

به طور کلی برای شناخت خداوند سه مرحله وجود دارد که مرحله اولِ آن شناخت افعال، تجلیات و ظهورات الهی است که برای انسان قابل شناخت است و آن چیزی که بر انسان وظیفه شده و واجب شده است که به آن شناخت پیدا کند و بشناسد همین مرحله یعنی صفات فعلیه خداوند است. بنابراین انسان وظیفه دارد خداوند را در آیاتش، در تجلیاتش، در ظهوراتش و در وجوه خداوند بشناسد و تا این حد برای انسان قابل شناخت و قابل ‌درک است. هم قابل‌درک است و هم واجب است که بشناسد. دو مرحله بعد از این مرحله شناخت وجود دارد یکی مرحله ذات و دیگری مرحله صفات ذاتی است که صفات ذاتی هم به ذات برمی­‌گردد. به انسان­‌ها گفته شده که وارد این دو مرحله نشوند زیرا هر کس وارد شود گمراه می‌شود و این مرحله برای انسان­‌ها قابل ‌درک نیست؛ نه تنها برای انسان‌های معمولی، حتی انبیاء بزرگ، انبیاء اولوالعزم، مقربین درگاه الهی و هیچ‌کس نمی­‌تواند آن را درک کند جز ذات خود خداوند. دلیلش هم این است که محاسبه‌الله یعنی غیر از خدا هر کس باشد مخلوق است و محدود است و خداوند حقیقتی بی‌نهایت است.

این که گفته می­‌شود خداوند حقیقتی بی‌نهایت است، ممکن است این شبهه به وجود بیاید که اگر نمی­‌توان خدا را شناخت پس چرا در مورد خدا صحبت می‌کنید و تعرف می­‌کنید؟ از یک طرف می‌گویید خدا را نمی‌توان شناخت و از طرف دیگر خدا را معرفی می‌کنید و می‌گویید خدا حقیقتی بی‌نهایت است! پاسخ این است که این حقیقت بی‌نهایت همان صفات ذاتی الهی است. این صفات ذاتی الهی را نیز انسان دقیقاً نمی‌تواند درک کند بلکه یک آیه‌ای و یک لفظی از آن را شنیده است و نسبت‌ به حد خود چیزهایی متوجه می‌شود اما این که حقیقت خدا چیست و این بی‌نهایت مفهومش چیست، قابل درک نیست زیرا مفهوم یک چیز ذهنی است ولی حقیقت یک چیز خارجی است و برای انسان قابل ‌درک نیست بنابراین گفته شده وارد مرحله ذات و بحث از ذات خدا نشوید که به گمراهی کشیده می‌شوید اما عرفای غیر طریقت اهل‌بیت وارد می‌شوند و بحث می‌کنند و آخر هم به سردرگمی می­‌رسند و حرف‌هایی می‌زنند که گاهی مواقع لازمه حرف‌های آن‌ها کفریات است. وقتی وارد می‌شوند و می‌خواهند در ذات خدا بحث کنند حرف‌هایی می‌زنند که این حرف‌ها دیگر قابل‌قبول نیست و به کفریات کشیده می‌شود، به همین دلیل ائمه فرموده‌اند هرگاه به بحث ذات خدت رسیدید، ساکت باشید، فقط همین‌قدر بدانید که خداوند ذاتی است که این ذات مثل سایر ذات‏‌ها نیست. بنابراین یکی از تفاوت­‌های عرفان مقربین با سایر عرفان­ها این است که وارد بحث ذات الهی و صفات ذاتی نمی‌شود زیرا انسان نمی­‌تواند ذات خدا را بشناسد و دلیلش این است که انسان موجود محدودی است و خداوند نامحدود است، محدود هیچ‌گاه نمی‌تواند نامحدود را درک کند مگر اثر او را، جلوه و ظهور او را. انسان صفات ذاتی خدا را هم متوجه نمی‌شود به عنوان مثال خداوند عالِم است؛ خدا یک علم فعلی دارد، یک علم ذاتی دارد. علم فعلی خداوند که همین عالم خلقت است، خداوند به این عالم علم دارد و این عالم فعل خداوند است و اثر فعل خداوند است اما علم ذاتی را انسان نمی‌تواند درک کند.

به طور کلی علم انسان دو نوع است؛ برخی از علوم، علوم حصولی است به این معنا که فرد درس می‌خواند، کلاس می‌رود، استاد برایش توضیح می‌دهد و یاد می‌گیرد. برخی از علوم هم وقتی انسان خلق شد، با خلقت او در او نهاده شده ‌است به عنوان مثال خداوند می‌فرماید:

﴿وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها، فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها﴾ [۱]

«و قسم به نفس ناطقه انسان و آن که او را نیکو به حد کمال بیافرید. و به او شر و خیر او را الهام کرد.»

انسان علومی را به صورت فطری وجود دارد اما آیا علم خداوند هم مثل فطریات انسان است؟ قطعا این‌گونه نیست. آیا مثل علوم تحصیلی است؟ قطعا خیر. این علوم انسان برای او کمال است ولی همان علوم اگر به خداوند نسبت داده شود، برای او نقص می‌شود.

تفاوت تسبیح و تقدیس

بنابراین دو نوع علم وجود دارد؛ یک نوع علمی که برای انسان است و برای او کمال است و برای خدا کمال نیست. انسان خداوند را تسبیح و تقدیس می‌کند، تفاوتشان چیست؟ تفاوتشان در این است که در تسبیح صفات عیب و نقص را از خداوند دور می‌کنید و سلب می‌کنید. اما یک موقع هست که شما صفات کمالیه را از خدا می‌گیرید یک صفتی که منشأ کمال است مثل علم، اما کمال نسبی، برای مخلوق کمال است برای خدا کمال نیست. به عنوان مثال اگر انسان استاد خیلی خوبی داشته باشد که در طول زندگی همراهش باشد، این کمال است زیرا یک دارایی است و هرگاه کسی دارای چیزی بود یعنی یک کمالی دارد. اما همین داشتن استاد برای خدا نقص است پس آنگاه که یک صفت کمالی از خدا گرفته می­‌شود، به آن می‌گویند تقدیس. این‌ که فرشتگان گفته‌اند:

﴿…نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ…﴾[۲]

«… و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم …»

بنابراین در تسبیح صفات نقص از خداوند سلب شده و در تقدیس صفات کمالیه‌­ای که برای خدا کمال نیست و برای انسان کمال است، از خداوند سلب می­شود. به عنوان مثال بین کودکی که پدر و مادر داشته باشد با کودکی پدر و مادر ندارد، آن ‌که پدر و مادر دارد، کامل‌تر است اما اگر برای خدا پدر و مادر قائل شد، این برای خداوند کمال نیست لذا می‌گوید: لَم‌یَلِدوَلَم‌یُولَد اینجا خدا را تقدیس می‌شود از یک کمال، کمالی که برای بنده کمال است. علم انسان برای او کمال است، اما علم انسان برای خدا نقص است پس آنگاه که گفته می­‌شود خدا عالم است، آن علم خداوند با علم انسان تفاوت دارد. حال اشکالی ایجاد می­شود که بعضی از متکلمین و فلاسفه به اینجا رسیده‌اند که آنگاه که گفته می­‌شود خدا عالم است، انسان عالم است، یک چیز می‌فهمیم پس وقتی یک چیز می‌فهمیم باید این‌ها یک چیز باشد مفهوم علم یک چیز است پس ما می‌توانیم بفهمیم خدا عالم است. جوابش این است که وقتی گفته می­‌شود خدا عالم است یا انسان عالم است دو مفهوم به ذهن می‌آید؛ در یکی سلب نقص و یکی ایجاد کمال می‌شود. وقتی گفته می­‌شود خداوند عالم است، منظور این است که جاهل نیست اما این که علمش چیست را انسان نمی­‌تواند متوجه شود زیرا آن علم عین وجودش است و وجود خداوند مانند وجود انسان نیست. وجود انسان تماما نقص و عیب و فقر است. بنابراین عرفان مقربین معتقد است که ذات خداوند برای انسان قابل شناخت نیست و انسان می­‌تواند در مورد آن صحبت کند از صفات فعلیه خداوند است و ذات خداوند و صفات ذاتی خداوند برای او قابل شناخت نیست بلکه آیات الهی و فعل خداوند را می‌تواند بشناسد و خداوند هم از او همین را خواسته است و بیشتر از این چیزی نخواسته ‌است.

اهمیت و معنای ایمان به غیب

در روایات و آیات آمده است که روز قیامت بنده‌ها خدا را می‌بینند و امیرالمؤمنین می‌فرماید: من نمی‌پرستم خدایی را که نبینم (لَم أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ). از امیرالمؤمنین پرسیدند که آیا شما پروردگار را می‌بینید؟ فرمود: من پروردگاری که نبینم  راعبادت نمی‌کنم، گفتند با چشم ظاهر می‌بینید؟ فرمود: نه چشم ظاهر که خدا را نمی‌بیند بلکه با قلب و با ایمان می‌توان خدا را ادراک کرد ولی آن‌ هم همان تجلی خدا است نه ذات خدا، ذات خداوند را هیچ و هیچ و هیچ موجودی نمی‌تواند بفهمد و یکی از معانی ایمان به غیب همین است.

خداوند می‌فرماید: مؤمن کسی است که ایمان به غیب دارد، ایمان به غیب یعنی می‌داند مراحلی است که او چیزی از آنها نمی­داند ولی هست. حالا برای افراد عادی ایمان به غیب می‌شود ایمان به آخرت، ایمان به بهشت، ایمان به جهنم، ایمان به ملائکه، ایمان به خدا و … ولی برای امیرالمؤمنین که پرده‌ها کنار رفته و عالم برزخ، بهشت، جهنم و ملائکه را دیده است و با آن‌ها صحبت کرده‌است و برای او همه پرده‌ها کنار رفته، ایمان به غیب یعنی همین ایمان به ذات خداوند.

بعضی از بزرگان اشتباه کرده‌اند و گفته‌اند که ایمان به غیب برای بزرگان معنا ندارد چون برای آن‌ها ایمان به شهادت است و همه‌چیز را می‌بینند و برای آن‌ها همه چیز مشهود است اما به ‌نظر می‌رسد این حرف اشتباه باشد زیرا اولاً ایمان به شهادت که هنر نیست، ارزش نیست زیرا به عنوان مثال وقتی شخصی دارد می‌بیند که افرادی در جایی نشسته‌­اند، این که به این مسئله ایمان داشته باشند، ارزش نیست، اصلا نمی‌تواند ایمان نداشته باشد، این ایمان جبری است، این ایمان اختیاری نیست، چه بخواهد چه نخواهد می‌بیند. لذا ایمان به شهادت زیاد مهم نیست، ایمان به غیب مهم است که انسان به درجه‌ای رسیده باشد که همیشه بگوید من در جایی هستم که چیزهایی هست که من نمی‌دانم. نبی مکرم اسلام(ص) از وقتی متولد شد، خداوند روح‌القدس را مأمور کرد که همراه او باشد و علمش از همان موقع شروع شد و بعد که پیامبر شد قطعا با زمانی ‌که پیامبر نشده بود، تفاوت داشت و رشد کرده بود و علمش بالا آمده بود. بعد از بیست و سه سال زمانی‌که آماده می‌شد برای رفتن به آن دنیا قطعا با زمانی که پیامبر تازه مبعوث شده بود، نیز تفاوت داشت و رشد کرده بود، قطعاً نمی‌شود بگوییم که هیچ فرقی نکرده بود، خودش می فرمود که خداوند به او فرمود که بگو ﴿رَبِّ زِدنی عِلماً﴾[۳] خدایا من را از نظر علم بالا بیاور. الان هزار و چهارصد سال است از این دنیا ظاهراً رفتند ولی در عوالم ملکوت دارند رشد می­کنند و باز هم می­گویند ﴿رَبِّ زِدنی عِلماً﴾ و دائماً در حال رشد هستند زیرا دائماً در یک مقامی هستند که می‌دانند خداوندی هست، عالم غیبی هست و ایمان به غیب دارند، مسیر رشد اولیاء خدا همینگونه بوده و ایمان به غیب یک ارزش است! بنابراین اگر انسان به مقامی برسد که چیزی که برای دیگران غیبت بود، برای او شهادت بود، معلوم است رشد کرده است اما همیشه باید بداند غیبی هست و به آن غیب ایمان داشته باشیم. آن غیبی که همیشه غیب خواهد ماند و تا ابدالدهر و در عالم ازل و سرمد غیب خواهد بود، ذات خداوند متعال است که انسان باید به آن ایمان داشته باشد و آن هیچ وقت مشهودِ کسی نخواهد شد.

این چیزی که امیرالمؤمنین می‌فرماید که من پروردگاری را که نبینم عبادت نمی‌کنم یعنی تجلیات و ظهورات او را دارم می‌بینم و انسان همین‌گونه روز به روز در این مسیر رشد می‌کند. بنابراین اگر کسی پرسید چه تفاوتی بین عرفان مقربین با عرفان‌های دیگر است؟ باید این‌گونه پاسخ داد که چندین تفاوت وجود دارد؛ یکی از آن‌ها همین است که عرفان مقربین معتقد است که ذات خداوند قابل شکار برای هیچ صیادی نیست و همان‌طور که امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند (لَا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ)، هیچ گاه هیچ موجودی به ذات خداوند دسترسی نخواهد داشت و صحبت در ذات خداوند هم کارِ غلطی است زیرا انسان نمی­تواند حقیقت آن را درک کند مانند مفاهیم دیگری ازجمله وحدت حقه حقیقیّه، حقیقت بی‌نهایت و … .

درک مفهوم جایزالخطا بودن انسان

سوال مهم دیگری که همواره مطرح است این است که انسان جایزالخطا است حرف غلطی است یا حرف درستی است؟ به طور کلی یک جواز به معنای امکان و یک جواز به معنای اجازه وجود دارد. در کلام آنجا که گفته می­شود جایز یعنی امکان. لذا وقتی می‌گویند انسان جایزالخطا است یعنی انسان ممکن الخطا است. حال پرسیده می­شود چه کسی این امکان را در اختیار انسان قرار داده است؟ چه کسی انسان را ممکن الخطا آفریده است؟ پاسخ این است که خداوند به لحاظ تکوینی به انسان اجازه داده نه به لحاظ تشریعی زیرا به لحاظ تشریعی حرام است انسان خطا کند ولی به لحاظ تکوینی خدا انسان را به گونه­ای آفریده است که ممکن الخطا است یعنی خدا به لحاظ تکوین به انسان اجازه داده که خطا کند. به عبارت دیگر خداوند شرایطی را فراهم کرده که انسان می‌تواند خطا کند، می‌تواند خطا نکند و به همین علت است که ارزش دارد اگر انسان خود را کنترل کند.

آقای فخرالدین حجازی خطیب خیلی قوی‌ایی بود، می­فرمود روزی در خیابان داشتم می‌رفتم و خواستم فکر کنم که لطفِ خدا به انسان چقدر زیاد است! داشتم در مورد الطاف خداوند به انسان فکر می‌کردم دیدم یک نفر گوشه خیابان ایستاده و دارد به خدا فحش خواهر و مادر می‌دهد! این اتفاق برای زمان قبل از انقلاب است. بعد گفت که به خودم گفتم چه خدای خوبی داریم که به این انسان می‌گوید ای انسان تو آزادی و من به تو این امکان را می‌دهم که به خودِ من هر چه از دهانت دربیاید بگویی و من کاری فعلاً با تو نداشته باشم، یعنی اجازه می‌دهم. این امکان فحش دادن به خدا را خودِ خدا داده است و این معنای جایزالخطا بودن است.

آیا هدف وسیله را توجیه می­‌کند؟

اما در مورد این موضوع که هدف وسیله را توجیه می‌کند، بحث بسیار است لذا در ادامه مبحث به آن پرداخته خواهد شد. بعضی افراد معتقدند هدف وسیله را توجیه می‌کند، توجیه یعنی صورت دادن، خوشگل کردن، به چیزی ارزش دادن، قابل‌قبول کردن. آنارشیست‌ها و ماکیاولیسم‌ها معروف است که می‌گویند هدف وسیله را توجیه می‌کند یعنی هدف به این کار ارزش می‌دهد. لذا هر عملی و هر جنایتی را برای رسیدن به هدفشان انجام می­دهند. علمای اخلاق و افراد اخلاقی با این حرف مخالفت کردند زیرا منشأ جنایت و منشأ فساد می‌شود و گفتند انسان برای رسیدن به اهداف خود نباید به هر کاری دست بزند.

بعد متوجه شدند که در بعضی از مسائل حتی بزرگان اخلاق هم یک ‌چیزی گفتند که هدف وسیله را توجیه می‌کند. به عنوان مثال وقتی فردی می‌خواهد جان یک نفر را نجات بدهد اگر دروغ بگویی اشکالی ندارد. دروغ گفتن بد است اما اگر آن فرد راست بگوید، آن انسان کشته می­‌شود لذا اگر با دروغ گفتن جان انسانی را نجات دهد آیا کار او ارزش است؟ آیا این کار اخلاقی است؟ به عنوان مثال یک انسان دیوانه مستِ لایعقلی به یک انسان بی‌گناهی تهمت‌زده که تو فلان کار را کردی و باید کشته بشوی و دنبال او است و می‌خواهد او را بکُشد، از فردی می­‌پرسد آیا او اینجا است؟ او اگر دروغ بگوید آن فرد می‌رود و شخص بی‌­گناه نجات پیدا می­‌کند اما اگر راست بگوید او می‌آید و این انسان بی‌گناه را می‌کشد! در چنین شرایطی واقعا هیچ کسی حاضر نیست راست بگوید. آن‌کسی که راست می‌گوید را اتفاقا باید کشت تا باعث قتل یک انسان نشود. لذا نمی‌شود راست گفت و عقل این مسئله را نمی‌پذیرد. بنابراین آمدند کلمه را تغییر دادند و گفتند هدف وسیله را توجیه نمی‌کند بلکه توصیف می‌کند!

به نظر می‌رسد این بازی با الفاظ است. بالاخره درنهایت می­خواهد بگوید برای رسیدن به هدف، وسیله باید عقلی باشد. به عنوان مثال شخصی می‌خواهد بالای پشت‌بام برود، این هدف است، از چه وسیله­ای باید استفاده کند؟ آیا با خودکار می‌تواند بالای پشت‌بام برود؟ نمی‌تواند، باید نردبان باشد. پس رفتن بالای پشت‌بام خودش می‌گوید اینجا نردبان می‌خواهد، با هر وسیله­ای نمی‌توان بالا رفت و یک وسیله خاص می‌خواهد. لذا می‌گویند هدف وسیله را توصیف می‌کند توجیه نمی‌کند، ارزش نمی‌دهد، ولی خب به نظر می‌رسد که این ‌یک نوع بازی با الفاظ هست و در احکام شرعی هم داریم، مثلاً قاعده‌­­ای در قوانین فقهی هست که به آن قاعده تُسب می­‌گویند. تُسب یعنی سپر، یک جنایتکاری چند نفر بی‌­گناه را گذاشته، پشت آن‌ها پنهان ‌شده، کمین کرده و از آنجا مدام دارد موشک می‌زند. حالا اگر بخواهند این فرد را از بین ببرند، چاره‎­ای نیست و ممکن است دو تا بی‌گناه هم اینجا کشته بشوند، آیا باید صبر کرد که او همین‌طور به کشتار خود ادامه بدهد یا باید اقدامی کرد و در این بین ممکن است یکی دوتا بی‌گناه هم کشته بشود؟ اسلام می‌فرماید باید اقدامی کرد و ممکن است یکی دو نفر هم کشته بشوند ولی آن‌ها شهید می‌شوند، آن‌ها هم پیش خداوند اجرشان را می‌گیرند و فرد می‌تواند برای رسیدن به آن هدف که نابودی آن ظالمِ قاتلِ جبارِ جنایتکار است این عمل را انجام بدهد، که البته باز این هم می‌شود توجیه کردن. این کار واجب است، این کار درست است، توجیه می‌کند. پس چه باید کرد؟

جواب آن این است که در چنین مواردی باید از قاعده الاَهَم فِی الاَهَم که در فقه است، استفاده کرد. الاَهَم فِی الاَهَم یعنی برای رسیدن به یک امر مهم‌تر، یک امر مهمی انجام یا ترک شود. اگر فرد اینگونه عمل کند، اسلام آن را جایز می‌داند. اما تشخیص اینکه کدام مهم است، کدام مهم‌تر کار هرکسی نیست. بنابراین در جواب این سوال که آیا هدف وسیله را توجیه می‌کند، باید گفت که بستگی دارد چه کسی بخواهد توجیه کند، اگر یک مجتهد جامع‌الشرایط باشد، اگر ولیّ خدا باشد، می‌تواند زیرا او می‌تواند تشخیص بدهد که کدام امر مهم است و کدام مهم‌تر. افراد عادی که گرفتار هوای نفس و منافع شخصی هستند نمی‌توانند الاَهَم فِی الاَهَم کنند.

از مرحوم علامه حلی(ره) یک سؤالی پرسیدند در مورد آب چاه که آب چاه در این شرایط نجس می‌شود یا پاک می‌شود؟ شب تا صبح هر چی خواست فتوا بدهد دید نمی‌تواند، فردا صبح گفت چاه را پرکنید، گفتند چرا؟ گفت من مُدام می‌خواهم فتوا بدهم می‌گویم نکند چون خودم چاه دارم یک‌جوری فتوا بدهم که به نفع خودم باشد! چاه را پرکنید یا بفروشید برود که من چاهی نداشته باشم که منافع من در تشخیص من تأثیر نگذارد. تشخیص من فقط تشخیص حکم خدا باشد. خب چنین فردی می‌تواند تشخیص بدهد اَهم چیه، مهم چیه، هرکسی که نمی‌تواند این را تشخیص بدهد.

 بنابراین اگر پرسیدند که آیا هدف وسیله را توجیه می‌کند؟ باید اینگونه پاسخ داد که اولاً هر هدفی هر وسیله‌­ای را توجیه نمی‌کند، هدف باید خیلی مهم‌تر از وسیله باشد که به خاطر او از این وسیله استفاده شود، اما تشخیص الاَهَم فِی الاَهَم کار اولیاءالله و بزرگان است.

پاسخ به برخی شبهات مخالفان نظام اسلامی

امروز عده­‌ای به اسم حجتیه و با اسم­‌های مختلف با نظام اسلامی با نظامی که این همه شهید و این همه جوانان پاک به قصد قربت الی الله رفتند کشته شدند، مخالفت می‌کنند. مخالفت آن‌ها نه برای این است که در این دستگاه‌های دولتی افراد نفوذی هستند و دارند مردم را ناراضی می‌کنند که به خاطر آن خودِ انقلابیون هم ناراحت هستند، خودِ همین شهدا هم ناراحت هستند و با آن‌ها مبارزه می‌کنند و آن‌ها را مهره دشمن می‌دانند. کسانی که در این مملکت خیانت می‌کنند، مردم را ناراضی می‌کنند، ایجاد تورم می‌کنند، ایجاد گرانی می‌کنند، احتکار می‌کنند، رشوه می‌گیرند و اختلاس می‌کنند، همه عامل دست دشمن هستند، این‌ها هم مانند خود آمریکایی‌ها می‌دانیم، اگر یک ضدانقلابی به خاطر این‌ها به انقلاب بد گفت بگو بد نگو، این کسی که این کار را کرده از جنس خودت است، این نوکر خودت است، رفیق تو است که دارد این کار را می‌کند! هر انسان پاکدلی برای این مسائل ناراحت است اما این انقلاب تأییدش را از همین شهدای پاک که عاشق خدا بودند و به خاطر خدا رفتند، می‌­گیرد و خدا نمی‌گذارد این خون‌ها هدر برود و هرکسی در هر مقامی باشد و به این‌ها خیانت کند چه آیت‌الله باشد چه مجتهد باشد چه وزیر باشد چه رئیس‌جمهور باشد، دشمن این شهدا هستند.

عده‌ای با این نظام مخالفت می‌کنند، نظامی که محصول خون شهدا است حالا تحت هر عنوانی، یکی از مسائلی که مطرح می‌کنند مثلاً روایاتی است که در آن روایات گفتند که هر پرچمی قبل از انقلاب امام زمان برافراشته بشود این پرچم کفر است! روایاتی که در این باب هست همه برمی‌گردد به جهاد ابتدایی که چندین بار در مورد آن صحبت شد که در اسلام جهاد ابتدایی وجود ندارد یعنی در اسلام چنین چیزی وجود ندارد برای مسلمان شدن یک نفر روی گردن آن شمشیر گذاشته شود. اسلام با این مسئله مخالف است، اسلام جهاد ابتدایی به معنای قتال و جنگ ندارد، به معنای کوشش برای اشاعه فرهنگ الهی دارد. لذا جهاد ابتدایی به معنای جهاد فرهنگی و جهاد عقیدتی در اسلام وجود دارد اما جهاد به معنای قتال و جنگ برای مسلمان کردن دیگران وجود ندارد و اگر هم باشد فقط در زمان امام معصوم باید باشد زیرا امام معصوم خیلی کارها می‌تواند انجام دهد.

کار پاکان را قیاس از خود مگیر

گرچه ماند در نبشتن شیر و شیر[۴]

لذا نباید این‌گونه قیاس کرد. جهاد ابتدایی و قتال ابتدایی کار امام است و آن چیزی که در روایات آمده و فرموده هر پرچمی قبل از انقلاب امام زمان برافراشته بشود پرچم کفر است، در بحث قتال است و الّا نه این جنگی که ایران داشت، نه این آمادگی نظامی و اسلحه‌سازی‌­ای که دارد و نه قیام امام(رض) در پانزده خرداد و قبل از آن هیچ‌کدام از آن‌ها ابتدایی نبود. امام روز اول با سلطنت و شاه مخالفت نمی‌کرد، گفت من نصیحت می‌کنم، یعنی امام اول از راه خیرخواهی، تبلیغ و راه ‌کار فرهنگی وارد شد اما وقتی دید دشمن اسلحه گرفته و دارد می‌کشد آنجا جهاد شد جهاد دفاعی. بنابراین این افراد آن روایت را نفهمیدند و بد فهمیدند! و خداوند ان‌شاءالله به آن‌ها فهم بدهد و بفهمند و از مخالفت با این نظامی که دستاورد خون بهترین جوان‌ها و بهترین پاکان دوران تاریخ است، دست بردارند. واقعاً شهدایی که ما داشتیم در طول تاریخ، حتی تاریخ اسلام به ‌غیر از کربلا بی‌نظیر بوده است و ان‌شاءالله خداوند همه‌کسانی که با این خون‌ها و با این جهادها و با این پاکی‌ها مبارزه می‌کنند اگر قابل هدایت هستند هدایت بفرماید، در غیر این صورت همه را نابود بفرماید.

---

[۱] سوره شمس آیه ۷ و ۸

[۲] سوره بقره آیه ۳۰

[۳] سوره طه،آیه۱۱۴

[۴] مولوی

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بِسْمِ اللَّه‏الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد واله

الطاهر ین سیما بقیه‏الله فی السموات و الارضین

تعریف عرفان مقربین

در این مطلب به تعریف عرفان مقربین پرداخته خواهد شد زیرا درک این مفهوم به هر چه بهتر پاسخ دادن به سوالات و شبهات بسیار کمک می­‌کند. عرفان مقربین از تعالیم قرآن و اهل‌بیت و مطالعه در سیستم‌های عرفانی مختلف و مقایسه آن­ها استخراج شده و بسیار ساده است. در مسیر حرکت انسان در صراط مستقیم در این عرفان، آنچه که در انسان زیاد می‌شود و رشد می‌کند، یقین است. به طور کلی برنامه این است که یقین انسان‌ها زیاد شود زیرا اگر یقین انسان زیاد شود، رشد روحی او به ‌سرعت بالا می‌رود و انسانی که روحش رشد کرده و حقیقتش متجلی شده است، به سنخیت با انسان کامل یا ولی‌الله اعظم سلام‌ الله ‌علیه نزدیک می‌شود و مهم‌ترین خصلتی که در این انسان ایجاد می‌شود، یقین است. لذا اگر پرسیده شود در عرفان مقربین روی چه چیزی کار می‌شود؟ پاسخ این است که روی یقین کار می‌شود، زیرا اگر یقین زیاد شود، همه چیز ازجمله اخلاص، عمل صالح، ایمان، تقوا و … همراهش می‌آید. یقین خصلت مهمی است که در روایت نیز آمده است: اول اسلام است و بعد از اسلام، ایمان است و بعد از ایمان، یقین است و سپس می‌فرمایند: خداوند هیچ‌چیز را در بین بنی‌آدم کمتر از یقین پخش نکرده است یعنی انسان‌های نادری به مرحله یقین می‌رسند و به قدری این مسئله مهم است که هدف عبادت در ظاهر آیه قرآن این معرفی ‌شده است:

﴿وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ﴾[۱]

«پروردگار خودت را عبادت کن تا به یقین برسی»

بنابراین یقین اصل است.

مراحل یقین

براساس آیات قرآن یقین چهار مرحله دارد؛ یقین اولیه‌ای است که انسان علم پیدا می‌کند و دچار شک و شبهه نمی‌شود، علم‌الیقین، عین‌الیقین می‌رسد و حق‌الیقین. در هر مرحله انسان وارد دنیای جدیدی می‌شود و با هر کدام از این مراحل حیات طیبه جدیدی پیدا می‌کند یعنی در این حیات طیبه طی می‌کند و هر بار، یک زندگی و حیات جدید پیدا می‌کند که با قبلی زمین تا آسمان فرق می‌کند.

معنای صحیح آیه ﴿فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾

در اولین مرحله یقین، یقین به سه چیز است؛ اگر این سه درست شود انسان هیچ مشکل دیگری ندارد و مرحله بسیار مهمی را طی کرده است. بعضی افراد گمان می‌کنند اگر بخواهند در صراط مستقیم قرار بگیرند، باید تمام آیات قرآن را بخوانند و اسلام‌شناس درجه یک شوند و تازه این کافی نیست و باید بروند ادیان دیگر را ببینند، حرف‌های مکاتب را بشنوند و جواب شُبهات را پیدا کنند و جوابش را هم پیدا کنند و بعد می‌بینند که امکان ندارد و به همین دلیل زده می­شوند و رها می­‌کنند. در صورتی که این تفکر اشتباه است، بعضی‌ها این آیه‌ها را اشتباه ترجمه می‌کنند، از اول انقلاب این آیه را اشتباه ترجمه کرده‌اند و هنوز هم که هنوز اشتباه ترجمه می‌کنند ﴿فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾[۲] می‌گویند به بندگان من بشارت بده، بندگان خوب من کسانی هستند که حرف‌های مختلف را می‌شنوند و بهترین حرف را انتخاب می‌کنند، لذا گفته‌اند که انسان باید همه حرف‌ها را بشنود و همه ادعاها را بشنود و بهترینش را انتخاب کند. در صورتی که این غلط است، اصلاً ترجمه آیه غلط است، تفسیرش هم غلط است. مگر انسان وقت می‌کند که برود هر قول باطلی را بشنود! مگر انسان اجازه دارد که هر حرف باطلی را بشنود!

اینجا منظور آیه قرآن از قول، قول خوب و قول حق و قول قرآن است یعنی قرآن را می‌شنوند و بهترین آیات قرآن را تبعیت می‌کند. میان آیات قرآن، بعضی‌ها خوب و بعضی‌ها بهتر است، همه آیات قرآن یک درجه نیست، بعضی‌ها حسن است بعضی‌ها احسن است. احسن همان بحث تبعیت از ولایت است، فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ یعنی آن قسمتی که در مورد ولایت صحبت می‌کند آن را تبعیت می‌کند. لذا این که بعضی افراد به‌عنوان آزادی بیان و آزادی عقیده به این آیه استناد کرده‌اند، اشتباه است حتی آن زمانی‌که داشتند قانون اساسی را تصویب می‌کردند بسیاری از افراد فاضل به این آیه استناد می‌کردند که قرآن می‌گوید انسان باید آزاد باشد و حرف‌های مختلف را بشنود و بهترینش را انتخاب کند در صورتی که اصلاً این‌طوری نیست. اصلا انسان نباید هر حرفی را بشنود، مگر انسان چقدر عمر کند که بخواهد برود همه مکاتب را مطالعه کند و سعی کند از بین آنها بهترین مکتب را انتخاب کند و اسم خود را  محقق بگذارد. چنین فردی محقق نیست بلکه کسی است که دارد عمرش را تلف می‌کند و اگر فردی در این مسیر بیفتد، شیطان حسابی او را بازی می‌دهد. اصلاً یکی از کارهای شیطان این است که هر روز انسان را به چیزی مشغول کند و سر او را گرم کند و یک مشکلی برای او درست کند تا عمرش تلف شود و آخر عمر با دست ‌خالی از دنیا برود. یک روز مشکل نداشتن دیپلم هست، یک روز مشکل نداشتن لیسانس است، یک روز نداشتن فوق ‌لیسانس است، یک روز نداشتن دکترا، یک روز نداشتن ماشین، یک روز نداشتن شغل، یک روز نداشتن خانه، یک‌ روز اختلاف با همسر است، یک‌ روز اختلاف با همکار است. شیطان هر روز به شکلی شیطان انسان را سرگرم می‌کند و لذا همیشه گمان می­کند که بدبخت‌ترین آدم‌ها است و مشکلات از همه طرف به او رو آورده است به قول یک شاعر که می‌گفت:

به گرداگرد خود چندان‌ که بینم

بَلا انگشتری و من نگینم

مشکلات هیچ‌وقت و هیچ‌وقت تمام نمی‌شود و انسان هیچگاه از این مشکلات رهایی ندارد و لذا باید نگاه کند و سعی کند که حلش کند ولی غصه نخورد. سالک راه خداوند از مشکلات خسته نمی‌شود، فرار هم نمی‌کند. مشکلات هر چه بیشتر طرفش می‌آید، می‌فهمد که فرج بیشتر خواهد بود، فرار نمی‌کند و مشکلات را می‌بیند و برای آن‌ها غصه نمی‌خورد. بنابراین حرف‌های باطل زیاد هستند و تمام‌شدنی نیستند و انسان نباید وقت خود را در این حرف‌ها و مشکلات باطل حرام کند و باید به دنبال حرف حق باشد.

برای فهم بهتر موضوع مثالی می‌­زنیم. آقایی از طرف بانک مرکزی آمده بود و می‌خواست به کارمندهای بانک روش تشخیص اسکناس جعلی را آموزش دهد. گفت که اولاً بعضی از اسکناس‌‌های جعلی کاغذشان مشکل دارد، بعضی خط کنار آن اشکال دارد، بعضی عکسش اشکال دارد، بعضی نخ آن اشکال دارد و … . یک کارمند عاقلی بلند شد و گفت: آقا چرا وقت ما را می‌گیرید؛ اگر شما هزارتا اسکناس جعلی هم نشان بدهید دزدها و افراد اهل جعل یک‌چیز جدید جعل می‌کنند. گفت: خب چکار کنیم؟ آن کارمند پاسخ داد: ویژگی­های اسکناس سالم را به ما یاد آموزش بدهید، ما اسکناس سالم را که ببینیم و بشناسیم هر چه که سالم نباشد، مشخص می­شود جعلی است.  بنابراین این راه بسیار خوبی است. انسان باید حق را بشناسد، نباید دنبال شناخت باطل‌ها برود، احصاء باطل‌ها شدنی نیست، شیطان هر روز یک بازی درست می‌کند، هر روز یک مکتب درست می‌کند، هر روز یک فرقه درست می‌کند، هر روز یک جریان درست می‌کند، انسان باید جریان حق را بشناسد!

مراتب یقین اولیه

فرد باید تفاوت بین عرفان ناب با عرفان‌های باطل را بداند. این که بخواهد عرفان‌های باطل را بشناسد چه فایده­ای دارد و اشکالات هر چه گفته شود تمام نمی‌شود. همین که فرد ملاک عرفان حق را بداند، متوجه می‌شود هر عرفانی به این شکل نباشد، حق نیست و این بسیار ساده است. کلا سه کلمه است که اگر این سه کلمه برای فرد خوب جا بیفتد، یقین اولیه را طی کرده است و وقتی‌که یقین اولیه را طی کرد در آن مراتب بالای یقین تمام شبهات، تمام اشکالات، تمام مجهولات او تبدیل به معلومات می‌شود و با توجه به این که به علم انسان کامل وصل می‌شود، علمش روزبه‌روز بیشتر می‌شود و حقایق برایش روشن می‌گردد. آن سه مورد عبارتند از: ۱_ توحید ولایی. ۲- سلسله ولایت. ۳_ ایمان به آخرت، اعتقاد به این‌که انسان روح و یک موجود ابدی هست. اگر انسان این سه مورد را باور کند و به آن یقین پیدا کند، مرحله اول را طی کرده است.

معنای توحید ولایی

توحید ولایی به این معنا نیست که انسان باور کند خدایی هست بلکه به این معناست که خدایی هست که ارتباطش با مخلوقات و با بندگان خودش قطع نشده، دنیا را خلق نکرده و رها کند، به قول تورات پشیمان شده باشد و بگوید عجب دنیایی خلق کردم، عجب آدم‌هایی خلق کردم! خداوند عالم را خلق کرده و به عالم نظر دارد، به این توحید ولایی گفته می­شود. توحید ولایی یعنی خداوند واحدِ احد با عالم هستی ارتباط دارد و آن را رها نکرده است و نسبت به این عالم رحمت و عنایت دارد و این عالم را به طرف خود و سعادت فرا می­خواند. یهود گفتند خداوند دنیا را خلق کرد بعد پشیمان شد و گفت عجب عالمی خلق کردم پر از خونریزی و فساد، بعد پشیمان شد و رها کرد.

﴿وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَهٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشَاءُ…﴾ [۳]

«یهود گفتند: دست (قدرت) خدا بسته است! به واسطه این گفتار (دروغ) دست آنها بسته شده و به لعن خدا گرفتار گردیدند، بلکه دو دست (قدرت) خدا گشاده است و هر گونه بخواهد (بر خلق) انفاق می‌کند.»

دست خداوند باز است و دارد انفاق می‌کند یعنی به عالم و عنایت دارد. اینگونه نیست که دنیا را خلق کرده باشد سپس پشیمان شده باشد و دست روی دست گذاشته باشد. اگر کسی به این مسئله اعتقاد پیدا کرد، مرحله توحید ولایی را گذرانده است. به ‌سادگی هم می‌شود اعتقاد پیدا کرد، هر عاقلی می‌فهمد که خداوند چنین حقیقتی است؛ خالق است و راحِم است. خدایی که خالق نباشد خدا نیست، و خدایی که راحِم نباشد و رحمت نداشته باشد خدا نیست، فهم این موضوع خیلی ساده است.

معنای سلسله ولایت

مرحله دوم این است که ولایت، توجه و تصرفی که خدا به عالم دارد اینگونه نیست که مستقیماً هرکسی بتواند با او ارتباط برقرار کند، بلکه خداوند متعال باید در این مسیر بین خود و بندگانش وسایطی قرار دهد. خداوند عالم را طوری خلق کرده است که یک لامپ کوچک کم‌ظرفیت نمی‌تواند بلافاصله جریان قویِ برق را از کارخانه تحمل کند و می‌شکند و نابود می‌شود، بلکه باید هر لامپی با یک منبعی که مناسب با ظرفیت خودش است ارتباط برقرار کند، به این سلسله ولایت گفته می­‌شود.

معنای ایمان به آخرت

بعد از این که سلسله ولایت حل شد، مسئله سوم این است که انسان بفهمد که روح است و این روح تمام‌شدنی نیست، ابدی است! روحی نیست که وقتی بمیرد، همه ‌چیز تمام بشود و این همان اعتقاد به آخرت است ﴿یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ﴾[۴] و ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلآئِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ﴾[۵] این ملائکه و رُسل و کُتب همان واسطه‌ها هستند، همان سلسله اولیاء هستند.

نتیجه گیری

اگر انسان در این سه مورد به‌یقین برسد، دیگر لازم نیست ادیان دیگر و مکاتب مختلف را مطالعه کند، راه نجات همین است؛ خدایی هست، انسان می­تواند با این خدا ارتباط برقرار کند و اگر با این خدا ارتباط برقرار کند، نجات پیدا می‌کند. دیگر هرکسی هر چه غیر از این بگوید، باطل است.

خدا منبع همه سعادت‌ها و همه لذت‌ها است و اگر انسان به او وصل شود، نجات پیدا می­‌کند. پس عقل می‌گوید که باید به دنبال خدا رفت نه هیچ کس دیگری. سپس همین خدا فرموده است اگر می‌خواهی به من برسی باید از طریق اولیاء من برسی، نه به دلیل این که من به تو توجه ندارم، من به تو توجه دارم اما تو باید با ظرفیت خود این عنایت و فیض و رحمت را دریافت کنی. بستگی به ظرفیت تو دارد و این مشکل از تو است!

بنابراین این که انسان باید از طریق اولیاء الهی به خداوند متصل شود و این اتصال بدون واسطه محقق نمی­‌شود، به خاطر ضعف انسان است، به این علت است که ظرفیت وجود او ناقص است، لذا باید به دنبال کسانی برود که این راه را رفتند و ظرفیت آن‌ها گسترده شده است و بیشتر مورد توجه و عنایت خدا هستند و از فیض خدا بیشتر استفاده می‌کنند. مبحث سلسله ولایت بسیار گسترده است ولی اگر کسی همین را بفهمد که ملائکه خدا، انبیاء خدا، رسل خدا و اولیاء خدا واسطه فیض هستند و خداوند از انسان خواسته که از طریق آنها با او ارتباط برقرار کنند، او سلسله ولایت را درک کرده است.

به عنوان مثال اگر فردی بخواهد شخصیت مهم را ملاقات کند مثلا رئیس‌جمهور را، آیا همین‏‌طور اجازه می­‌دهند که با او ملاقات کند؟ قطعا چنین چیزی امکانپذیر نیست و باید واسطه داشته باشد، باید دنبال کسانی باشید که آن‌ها بتوانند او به آن شخصیت وصل کنند و از طریق این‌ها خود را به آن رئیس‌جمهور برساند. یک رئیس‌جمهور که نمی‌تواند بدون واسطه با همه ارتباط داشته باشد.

یکی از دستورات اسلامی این است، در نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع) به فرماندار خودش می‌فرماید: بین تو و مردم نباید کسی حائل و مانع باشد، باید مردم بتوانند با تو تماس بگیرند. این ویژگی ‌یک رهبر و مدیر اسلامی است که امیرالمؤمنین می‌فرماید. حالا اگر قرار باشد این مسئله را در جامعه امروز پیاده کرد، سه تا حرف می‌شود زد؛ یکی این که حرف امیرالمؤمنین امروز امکان‌پذیر نیست، ایشان این مسئله را برای آن زمان گفته است که جامعه کم جمعیت بوده است. یک رهبری که با دویست، سیصد نفر زندگی می‌کند، می‌تواند این کار را انجام دهد اما امروز رهبر چگونه می­تواند با هشتاد میلیون جمعیت ارتباط داشته باشد. بنابراین این که امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید بین تو به ‌عنوان رهبر جامعه با مردم نباید حجابی باشد، منظور این است که مردم بتوانند درد خود را به رهبر بگویند و او مشکلات آنها را حل کند.

لذا برای این که در جامعه امروز بتوان حرف امیرالمومنین را عملی کرد تنها یک راه وجود دارد و آن این است که بین رهبر و بین مردم واسطه‌هایی باشند، افرادی که هم مورد اعتماد مردم باشند و هم مورد اعتماد رهبر، یعنی رهبر بداند که این‌ها از طرف مردم می‌آیند و حرف‌های مردم را به او می‌زنند و مورد اعتماد مردم هم باشند و مردم بدانند که حرف­هایشان را به رهبر می‌رساند. وقتی این‌ها حاصل بشود، این ولایت و سلسله ولایت نیز حاصل ‌شده است زیرا مسئله فقط دیدن نیست، مسئله این است که مردم باید درد خود را به گوش رهبر برسانند. تعداد این واسطه‌ها مهم نیست، مهم این است که مورد اعتماد باشند، وقتی مورد اعتماد باشند و افراد مطمئن باشند که حرفشان به رهبر می‌رسد و رهبر هم مطمئن باشد که حرف مردم به او می‌رسد، این می­شود نظام ولایی، می‌شود جریان فیض، می‌شود حل مشکلات مردم و می‌شود رشد جامعه و این سلسله می‌شود سلسله الهی.

بنابراین بعد از ولایت الهی این سلسله الهی باید در جامعه اسلامی تحقق پیدا کند. وقتی این سلسله پیدا شد، وقتی انسان در نوعی از زندگی بود که می‌دانست کسانی هستند که او را به ولایت الهی وصل کنند و ولایت الهی در زندگی آنها تأثیر داشته باشد این می‌شود وصل شدن به جریان ولایت که همان اصل دوم است.

 پس اصل اول این است که انسان به توحید ولایی اعتقاد داشته باشد. توحید ولایی با توحید به تنهایی تفاوت دارد. توحید به تنهایی این است که انسان اعتقاد پیدا کند خدا هست اما توحید ولایی به این معناست که خداوند هست و این خداوند ارتباطش را با مخلوق خودش قطع نکرده و عنایت و فیض خود را از طریق اولیاء به آن‌ها خواهد رساند.

حال ممکن است این سوال مطرح شود که مقایسه رابطه انسان با خداوند با روابط دنیایی قابل‌قبول نیست زیرا خدا خود فرموده است که من می‌توانم با شما ارتباط برقرار کنم! در پاسخ به این سوال باید گفت که خدا می‌تواند با انسان ارتباط برقرار کند، از ناحیه او مشکلی نیست، ظرفیت انسان­های عادی به گونه­ای است که نمی­توانند مستقیما با او ارتباط برقرار کنند لذا خودِ او هم فرموده که انسان تنها از این طریق می­تواند با من ارتباط برقرار کند.

یک رئیس‌جمهور اگر بخواهد افراد مختلف جامعه را ببیند می‌تواند این کار را انجام دهد اما به دلیل حکمت‌هایی و مصالحی واسطه‌هایی قرار می‌دهد. به عنوان مثال در مورد امور برق وزیر نیرو، در مورد مسائل بهداشتی وزیر بهداشت و … را قرار می‌­دهند که هم کار را انجام بدهند و هم رابط باشند، این سلسله‌ها باید حفظ شود. اگر این سلسله‌ها حفظ شود، این نظام یک نظام ولایی می‌شود.

در جریان سیروسلوک عرفانی اولیاء خدا یعنی بندگانی که به خدا نزدیک هستند و در سلسله قرار دارند، بهترین واسطه‌ها هستند برای این که انسان با آنها ارتباط برقرار کند و از طریق ارتباط روحی با آن‌ها روحِ خود را تکامل بدهد، مرحله‌ به ‌مرحله بالا برود تا در مرحله عین‌الیقین و حق­الیقین به‌جایی می­رسد که که با ولی‌الله اعظم و با خودِ خدا می‌تواند با واسطه‌های کمتری ارتباط برقرار کنید. این تعریفِ خلاصه عرفان مقربین است.

بنابراین عرفان مقربین سه تا بحث بیشتر ندارد: ا- توحید ولایی ۲- سلسله اولیاء ۳- ایمان به آخرت.  

اگر کسی ایمان به آخرت نداشته باشد می‌گوید من می‌میرم و تمام می‌شود، اصلاً ولایت را برای چه می‌خواهم؟ اما اگر عقل داشته باشد برای دو روز دنیای خود هم بهتر است با خدا زندگی کند. اگر به خدا اعتقاد داشته باشد عقل می‌گوید همین دو روز هم با آن خدا که منبع قدرت است ارتباط داشته باشد. ولی مسئله این است که شخص بداند که یک روح هست که این جسم وسیله زندگی دنیایی او است. او ‌بعد از این که این جسم را رها کند دنیاهایی دارد، منازلی دارد، راه‌هایی دارد و آن‌قدر طولانی است که اگر در این دنیا یک میلیارد سال هم زندگی کند، وقتی به آن سفر برود این‌ یک میلیارد سال برای او هیچ است، یعنی یک میلیارد سال در مقابل بی‌نهایت هیچ است. وقتی انسان این مسئله را درک کند، متوجه می­شود که چقدر وقتش در این دنیا کم است و باید این روح را به آن عالم وصل کند.

بنابراین اگر کسی یک‌ ذره تحقیق کند و مقداری وقت بگذارد، به این سه مسئله می‌رسد، به‌طوری‌که یقین می‌کند و به این ترتیب مرحله یقین اولیه حاصل‌ شده است.

حقیقت؛ متاعی که مشتری آن کم است

عده­ای از افراد هستند که می‌پرسند اگر شما انقدر محکم حرف می­زنید و یقین دارید تنها راه همین است پس چرا هیچ‌کس نمی‌آید؟ چرا هیچ‌کس این حرف را نمی‌زند؟ چرا در دنیا جا نیفتاده است، فقط شما این حرف را می‌زنید؟ جواب او این است که گفت:

ببخشای کآنان که مرد حقند

خریدار دکان بی رونقند[۶]

این حقایق مشتری کم دارد، مردم دنبال عرفان بازی هستند، یعنی به مجالسی می­روند که یک حالی بکنند، یک تنوعی باشد، یک تفریحی بکنند تحت عنوان خدا، مثل این طاغوتی‌ها که نماز نمی‌خواند، دین ندارد، به انقلاب بد می‌گوید، به اسلام بد می‌گوید ولی مثلاً شب‌ها که می‌نشینند دور هم حافظ را باز می‌کنند، یک‌چیزی هم می‌زنند و خلاصه با حافظ حال می‌کنند. اصلاً نه معنای حافظ را می‌فهمند نه شعر حافظ را می‌فهمند و از حافظ همان مِی و شراب و شاهد و ساقی و از این‌جور چیزها می‌فهمند. این کارها داروی مسکنی است برای فرار از زندگی و مشکلاتش. عرفان بازی زیاد است و کسی دنبال این نیست که حقیقت را بفهمد و سیروسلوک داشته باشد و خودش را نجات بدهد. این متاع متاعی است که مشتری آن کم است، کم کسی حاضر می‌شود زیرا باید تسلیم بشود، تسلیم خداوند بشود، تسلیم ولایت بشود و زیر نظر اولیاء خدا سیروسلوک داشته باشد تا به‌جایی برسد.

---

[۱]   سوره حجر آیه ۹۹

[۲] سوره زمر آیه ۱۷

[۳] سوره مائده، آیه۶۴

[۴] سوره آل‌عمران،آیه۱۱۴

[۵] سوره بقره،آیه۲۸۵

[۶]  بوستان سعدی