قسمت هفتم
ل) علم پروردگار
توضیح: از جمله بحث برانگیزترین مباحث درباره علم، بحث در مورد علم پروردگار است. در این بخش به اختصار بخش هایی از کلام امیرمؤمنان را در توضیح این مسأله بررسی می کنیم:
ویژگی های علم پروردگار:
- علم خدا پیش از وقوع واقعه به آن تعلّق گرفته است.
- از علم خدا (مانند بشر) هیچ گونه مشقّت و رنجى به او نرسیده است.
- علم خدا در همه حال در همه مخلوقات، جارى است و به آنها احاطه دارد.
- بدون بکار بردن فکر و اندیشه آفریدگان را ایجاد فرمود.
- علم او به باطن و کنه نادیدنی ها نفوذ دارد (حاجب و مانعى براى او نیست) و به کوچکترین افکار و اسرار احاطه دارد.
- علم او قاصر و کوتاه نیست.
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۲۶۳
و قسمتى [ششم] از این خطبه در بیان چگونگى آفرینش زمین و گسترانیده شدن بر روى آب است
(۴۶) پس آدم مبادرت کرد به آنچه که خداوند از آن نهى فرموده بود، تا کار او با علم خدا که از پیش به آن تعلّق گرفته مطابقت نماید (و این دلیل نیست بر اینکه آدم در این کار مجبور بوده و بر ترک آن توانائى نداشته، زیرا علم خداى تعالى علّت معلوم و سبب اینکه آدم باید چنین کارى را مرتکب شود نمى باشد، بلکه علم حقّ تعالى حکایت از معلوم است، و گر نه او را بر اثر اقدام در این کار توبیخ و سرزنش نمى فرمود، و او هم معصیت و نافرمانى را به خود نسبت نمى داد…) …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۲۶۸
(۵۵) و از این علم و دانائى (مانند بشر) هیچ گونه مشقّت و رنجى به او نرسیده و در حفظ و نگاهدارى آنچه که آفریده هیچ رادع و مانعى براى او پیش نیامده، و در اجراى امور و تدبیر مخلوقات هیچ ملالت و کدورت و سستى به او روى نیاورده، بلکه علم او در همه آنها جارى است و به آنها احاطه دارد، و عدالت و دادگسترى او آنها را فرا گرفته فضل و کرمش شامل حال شان شده و از تقصیرشان به جهت درک نکردن آنچه شایسته مقام او است در گذشته…
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۳۲۰
از خطبه هاى آن حضرت علیه السّلام است و آن از خطبه هایى است که در آن (خداوند سبحان را سپاس گزارده و رسول اکرم را ستوده و به بعضى از کمالات و کرامات خویش اشاره نموده، و) فتنه و فساد و خونریزی هایى را که پیش مى آید بیان فرموده
(۱) سپاس خدائى را سزا است که به سبب خلقت و آفرینشى که فرموده (و دلیل بر ربوبیّت او است) به خلائق آشکار شده است، و به حجّت و برهان خویش (آثار قدرت) نزد دل هاى ایشان ظاهر و نمایان است، (۲) بدون به کار بردن فکر و اندیشه آفریدگان را ایجاد فرمود، زیرا اندیشه ها سزاوار نیست مگر به کسانى که داراى ضمائر (قواى مدرکه باطنیّه) باشند و خداوند فى نفسه داراى ضمیرى نیست (زیرا کسی که براى ادراک چیزى به قواى ادراکیّه نیاز داشته باشد البتّه ممکن است، و واجب الوجود ممکن نمى باشد) (۳) و علم او به باطن و کنه نادیدنی ها نفوذ (حاجب و مانعى براى او نیست) و به کوچکترین افکار و اسرار (دل ها که اطّلاع از آن براى کسى ممکن نباشد) احاطه دارد. …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۲ ؛ ص۳۵۴
از خطبه هاى آن حضرت علیه السّلام است (در امر بتقوى و پرهیزکارى و مذمّت از دنیا و دورى از آن و ترغیب بآخرت):
(۴) آمرزش از او مى طلبیم براى گناهانى که علم او به آنها احاطه دارد، و کتاب او (لوح محفوظ که براى ثبت اعمال بندگان تعیین فرموده) همه آنها را ضبط کرده، علمى که قاصر و کوتاه نیست (صغیره و کبیره، کوچک و بزرگ را میداند) و کتابى که ترک نکرده (هیچ یک را از قلم نینداخته) …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۳ ؛ ص۵۰۳
از خطبه هاى آن حضرت علیه السّلام است (در صفات حقّ تعالى):
[قسمت أول خطبه]
(۱) فرمان خداوند حکم لازمى است (که رد نمى شود) و موافق با مصلحت، و خوشنودى او مهربانى و ایمنى (از بلاها و سختیها) است، از روى علم و دانائى حکم (هر چیز را بیان) مى فرماید، و از روى حلم و بردبارى (گناه سزاوار آمرزش را) مى بخشد.
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۲۲۰
امام علیه السّلام (در این که باید به آنچه مقدّر شده ساخت) فرموده است
۱- با یقین و باور بدانید که خدا قرار نداده براى بنده- اگر چه بسیار چاره جو و سخت کوشا و در مکر و فریب توانا باشد- بیشتر از آنچه در علم الهى براى او مقدّر و نامزد گشته است، ۲- و جلوگیر نشده است بین بنده- که ناتوان و کم چاره بوده- و بین اینکه برسد به او آنچه در علم الهىّ براى او مقدّر و نامزد شده است.
ادامه دارد…