قسمت پنجم
و) در عظمت و بزرگی علم
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۳ ؛ ص۴۸۹
از سخنان آن حضرت علیه السّلام است خطاب به اهل بصره که بر سبیل حکایت از پیشامدهاى سخت خبر می دهد:
قسمتى از این سخنان است (درباره ایمان):
(۴) راه ایمان (گرویدن به خدا و رسول) روشن ترین راه است (به رسیدن سیادت و سعادت همیشگى) و تابان تر از چراغ (که رونده در آن هرگز گم نمی شود) پس به سبب ایمان به کردارهاى شایسته راه برده می شود، و به سبب کردارهاى شایسته به ایمان راهنمائى می گردد (اعمال صالحه نتیجه و ثمره ایمان است و صدور آنها از بنده مؤمن دلیل بر وجود ایمان است در قلب او) (۵) و به سبب ایمان (که ثمره آن اعمال صالحه است) علم و دانائى آباد می شود (صاحب آن به سود می رسد، زیرا علم بى ایمان و عمل به آدمى چیزى نمی افزاید مگر دورى از رحمت خدا) و به سبب علم از مرگ خوف و ترس پیش می آید (زیرا علم به مبدأ و معاد مستلزم یاد آورى از مرگ است، و یاد آورى از مرگ موجب ترس از آن، و ترس از آن سبب کردار و گفتار نیکو و آن باعث به دست آوردن سعادت همیشگى است به خلاف جاهل که از سختیهاى مرگ غافل است، لذا تمام کوشش او صرف دنیا گشته از نیکبختى همیشگى محروم می ماند) و بر اثر مرگ دنیا بپایان می رسد و به وسیله دنیا (سعادت جاوید در) آخرت به دست می آید …
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۱۵۵
از سخنان آن حضرت علیه السّلام است به کمیل ابن زیاد نخعى
۳- اى کمیل، علم بهتر از مال است (زیرا) علم تو را (از گرفتاری هاى دنیا و آخرت) نگاه دارد، و تو مال را (از تباه شدن) نگاه می دارى، مال را بخشیدن کم می گرداند و علم بر اثر بخشیدن (یاد دادن بدیگرى) افزونى می یابد، و پرورده شده و بزرگى به دارائى با از بین رفتن آن از دست می رود (و بزرگى به علم از بین رفتنى نیست)
۴- اى کمیل ابن زیاد، آشنائى با علم و تحصیل آن دین است که به سبب آن (در روز رستاخیز) جزاء و پاداش داده می شود، انسان در زندگى خود با علم طاعت و پیروى (از خدا و رسول و ائمّه دین) و پس از مرگ پسندیده گویی ها (که مردم درباره اش مى گویند) به دست می آورد، و علم فرمانروا است و مال فرمانبر و مغلوب است (مال در معرض انتقال و زوال می باشد و علم باقى و برقرار).
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۱۷۹
امام علیه السّلام (در ستایش دانش) فرموده است
۱- هر ظرفى تنگ می گردد (پر می شود) بآنچه درون آن می گذارند مگر ظرف علم و دانش (سینه و دل) که (چون علم در آن راه یافت) فراخ می گردد (و گنجایش دارد براى پذیرفتن علم دیگر).
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۲۲۴
امام علیه السّلام (در اینکه علم راه عذر را می بندد) فرموده است
۱- علم و دانستن، راه بهانه بهانه جویان را (که مى گویند: خدا کریم است و رحیم و نیازى برنج و بندگى ما ندارد) می بندد (پس هر که با دین و کتاب و رسول آشنا شد عذر و بهانه اش پذیرفته نیست).
ترجمه و شرح نهج البلاغه (فیض الإسلام) ؛ ج۶ ؛ ص۱۲۲۵
امام علیه السّلام (در زیان نافرمانى) فرموده است
۱- هر گاه خداوند بنده اى را (بر اثر گناه) پست گرداند علم و دانش را بر او منع کند (او را توفیق ندهد تا از علم دین و احکام الهى که موجب سعادت و نیکبختى است بهره مند گردد، این فرمایش دلیل است بر اینکه نادانى بدترین بیچارگی ها است)
ادامه دارد…