تدابیر فصل پائیزدرطب سنتی

عنوان : تدابیر فصل پائیزدرطب سنتی
نویسنده : ا.ج

چکیده : از دیدگاه طب سنتی هر فصل ازسال دارای مزاج خاصی است که آنرا از سایرفصول متمایز نموده و برهمین اساس، تدابیرخاصی را برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بروزبیماری و یا به حدّاقل رساندن عوارض و پیامدهای آن توصیه می شود. در این مقاله تدابیر فصل پائیزکه از نظر حکمای ما درسردی و گرمی معتدل، و ازنظر تری و خشکی، خشک است را بیان می کنیم.

ادامه مطلب :

ماه هفتم: ایلول (مهر)

ماه هشتم: تشرین اول (آبان)

ماه نهم: تشرین دوم ( آذر)

از دیدگاه طب سنتی هر فصل ازسال دارای مزاج خاصی است که آنرا از سایرفصول متمایز نموده و برهمین اساس، تدابیر خاصی را برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بروزبیماری و یا به حدّاقل رساندن عوارض و پیامدهای آن توصیه می شود.
اغلب حکمای ایرانی، طبع پائیز را در سردی و گرمی، معتدل و از نظر تری و خشکی، خشک می دانند. البته برخی نیز آنرا دارای مزاج سرد و خشک دانسته اند. شاید بتوان این اختلاف را ناشی از تعریف و یا حدّ پائیز دانست و یا آنکه آنرا بر اساس اوایل یا اواخر فصل در نظر گرفت. احتمال دیگر نیز، اطلاق سرد به نسبت فصل قبل یعنی تابستان است. از سوی دیگر با توجه به اینکه در پائیز، بامدادان و شامگاهان، دارای دمایی سرد و نیمه روز دارای دمایی گرم است، این اختلاف در طبع، قابل توجیه میگردد.

مزاج فصل پاییز بر اساس ارتفاع منطقه، عرض جغرافیایی، نوع خاک، میزان بارندگی و رطوبت، فاصله تا دریا، نوع بادها، وجود یا عدم وجود کوه‌ها و… متغیر است و آنچه گفته شد، مزاج معمول این فصل در منطقه معتدل و در قیاس با دیگر فصول است. مثلاً در شهرهای شمالی کشور، پاییز خشک نیست و در مناطق کوهستانی، خشکی آن بیشتر است.
هر فصل سال، برای کسانی که مزاج آنها با آن فصل متناسب است، می تواند مفید باشد وبرای کسانی که مزاج غیرمتناسب با آن فصل دارند ممکن است سبب بروز مشکلاتی شود. یعنی پاییز برای افراد با مزاج گرم و تر، مناسب‌تر است و برای افراد با مزاج سرد و خشک، مناسب نیست و می‌تواند موجب تشدید علایم و بروز برخی بیماری‌ها به ‌ویژه بیماری‌های سرد و خشک (سوداوی) شود. پس می‌توان نتیجه گرفت این فصل چندان مناسب حال سالمندان و افرادی که بیماری‌هایی با طبیعت سرد و خشک دارند، نیست.

از سوی دیگر، هر فصل بیماری هایی درپی دارد که متناسب با طبع فصل است. اگر فصلی زودرس یا دیررس آغاز گردد و یا به درازا کشد، تبعات زیادی خواهد داشت. البته عامل این تغییرات، زمان نیست؛ بلکه تغییر حالت و کیفیت مزاج است.
حکما فصل پائیز را فصل پر بیماری ای می دانند و دلیل آنرا نیز متغیّربودن هوا در طول روز، وجود اخلاط فاسد باقیمانده در بدن از فصل تابستان به جهت خوردن میوه های زیاد، ضعف قوت، تحلیل رفتن اخلاط رقیق و بقای اخلاط غلیظ به علت سردی هوا، غلبه صفرای تابستانی و سودا، ناتوانی باقیمانده از تابستان، کم خونی و … می دانند.

بیماری های شایع یا تشدید شونده در این فصل عبارتند از خارش پوست، اگزما، شوره، ترک پوست، دردهای مفاصل، ورم های سوداوی و سرطان ها، درد و بزرگی طحال، انواع تب ها، ادرار قطره ای (تقطیرالبول)، سخت ادراری (عسرالبول)، کم خونی، جنون، وسواس، افسردگی، ورم لوزه، دردهای سیاتیکی، انسدادهای گوارشی، سکته، ورم لوزه ها، سکته، انگل های گوارشی، بیماری های ریوی، عفونت های ویروسی پوستی.

توجه : یکی از مشکلات شایع در این فصل، ابتلا به سرماخوردگی است. در سرماخوردگی‌ های ساده یا اصطلاحا ویروسی، که علایم آن محدود به آبریزش بینی، عطسه، بی‌ حالی و خستگی است باید از سوپ ها و آش های ساده وگرم استفاده نمود و تا بهبود علایم استراحت نمود،زیرا سرماخوردگی یا زکام، در صورتی که طولانی نباشد و منجر به عوارض نگردد، یکی از راه‌های دفع مواد ناسالم از بدن است و نباید جلوی آن گرفته شود. مگر آنکه علایم بیش از ۵-۴ روز به طول بیانجامند یا علایمی از عفونت‌های باکتریال وجود داشته باشد که در آن صورت باید با مراجعه به پزشک متخصص و تشخیص دقیق بیماری، داروهای مورد نیاز، تجویز و مصرف شوند.

یکی از مواد بسیار مفید برای پیشگیری از سرماخوردگی عسل است. و امام رضا(ع) برای آن توصیه‌هایی دارند و می فرمایند: کسی که بخواهد از سرماخوردگی و زکام در فصل زمستان‌ جلوگیری ‌کند روزی سه لقمه عسل بخورد.
در توصیه‌ای دیگر برای مبتلا نشدن به سرماخوردگی در فصل زمستان امام رضا(ع) فرمودند: گل نرگس ببویید، بوییدن این گل را به طور دائم انجام دهید تا از شرّ سرما خوردگی در امان بمانید. همچنین استشمام سیاه دانه آدمی را از سرما خوردگی ایمن می‌دارد.

تدابیر نامناسب در این فصل عبارتند از مواجهه با گرمای نیمروز و سرمای بامداد و شبانگاه، پوشیده نداشتن سر(جهت پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی و زکام، در طول شب، سر را پوشاند)، خوابیدن در جای سرد، استحمام با آب سرد، نوشیدن آب سرد، کثرت مجامعت، خوابیدن با معده پر، استعمال مسهلات قوی، فصد و حجامت و هرکاری که خون را کم کند، قی کردن، خواب و بیداری به افراط یا تفریط، غذاهایی مانند گوشت گاو و گوساله، کنسروها، فست فودها، ادویه های تندوتیز، ترشی ها،سیر، پیاز، سرخ کردنی ها، بادمجان، عدس، قارچ، حرکات بدنی زیاد، غم و اندیشه کثیر، کم­خوری و امساک، تعریق بسیار، میوه های سرد و ترتابستانی مانند هندوانه، افراط در لبنیات، چای پررنگ، قهوه، نسکافه، کاکائو، شکلات، آدامس، یخ، سس ها، افراط در مصرف سیر و پیاز، شوری ها و گوشت نمک سود، چیپس و پفک و امثال آن و …

توجه : در فصل پاییز باید از سرد شدن ناگهانی بدن اجتناب کرد. چون بدن هنوز از گرمای تابستان متاثر است و ممکن است سرما سریع به بدن نفوذ کرده و ایجاد بیماری نماید.
امام رضا(ع) همچنین توصیه می‌کنند که در فصل زمستان غفلتآ از اطاق گرم به هوای سرد و آزاد قدم نگذارید.

تدابیر مناسب در این فصل عبارتند از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی مایل به گرم و تر مانند گوشت بره، بوقلمون، مرغ فربه، خربزه، موز، انگور،انار، مویز، زیتون، خرما، انجیر، حلیم، عسل، شیرینی طبیعی، حلوای طبیعی، مرباهای طبیعی از میوه های مناسب، شربت گلشکر، شربت عسل، مغز خشکبار، آش های ساده و همچنین موادی مانند انار میخوش، سیب، به، گلابی، هویج، استفاده از عطریات معتدل، چرب کردن بدن با روغن های مناسب مانند بادام و بنفشه، پوشش مناسب در طول روز متناسب با ساعت روز، حمام معتدل با آب نیم گرم یک روز در میان وپوشاندن سربه ویژه در هنگام خواب.( می توان برای جلوگیری از سرماخوردگی و زکام، در طول شب، سر، گلو و کف پا را پوشاند.)
در آموزه‌های پزشکی امام رضا(ع) آمده است که با شروع سرما باید غذاهای پر انرژی مصرف کرد و مالیدن روغن و ماساژ استخوان‌ها در حال استراحت با روغن‌های شب بو،‌ زیتون و گل سرخ به تقویت و استحکام کمک می‌کند.

توجه : انار ، انگور، انجیر، سیب، به ، گلابی وخربزه شیرین بهترین میوه‌های فصل پاییز هستند. انار و انگور برای رفع غلظت خون مفید است همچنین خوردن انار خون صاف و سالم تولید می کند و مصرف انار برای افرادی که معده ضعیف دارند توصیه می شود یک ساعت بعد از غذا مصرف شود.

درپایان باید توجه داشت که برای حفظ تعادل بدن فقط کافی است، در هر فصل میوه‌ها و سبزیجات و غذاهایی را تناول کنید، که مخصوص همان فصل هستند. در واقع این یک روش بسیار ساده برای پیشگیری از بیماری و حفظ سلامتی است که براساس آموزه های دینی سفارش شده است.
در فصل پاییز به انجام اموری بپردازید که موجب شادی و نشاط می‌شود وازعصبانیت،خشم وناراحتی دوری کنید زیرا سردی وخشکی بدن را تشدید می کنند. جهت تقویت قوای بدنی از عطرهای طبیعی، خوش‌بو و ملایم استفاده کنید.
منابع :
۱-رساله ذهبیه امام رضا(ع)
۲-دانش نامه احادیث پزشکی
۳-طبّ الإمام الرضا علیه‏‌السلام، صفحه ۳۷ وص ۳۸