علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
بسم الله الرحمن الرحیم
قسمت۱
با نگاهی به روایات معصومین (علیهم السلام) مشاهده می کنیم که ایشان در احتجاجات خود برای اثبات حقانیتشان و اثبات ضرورت وجود امام به شب های قدر استناد کرده و شیعیان خود را نیز به این موضوع سفارش می نمودند.
در این دو قسمت قصد داریم به این موضوع و دیگر مطالب مربوط به شب قدر از جمله دلیل فضیلت این شب و اینکه در این شب چه چیزی و بر چه کسی نازل می شود و …. بپردازیم.
دلیل فضیلت شب قدر
امام صادق علیه السلام به نقل از جد بزرگوارشان امام على بن حسین علیه السلام می فرماید: خداى عز و جل که قرآن را در شب قدر نازل فرمود به پیغمبر فرمود «تو می دانى شب قدر چیست؟» پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: نمی دانم، خداى عز و جل فرمود: «شب قدر از هزار ماهی که شب قدر ندارد بهتر است»
خدا به پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: می دانى چرا آن یک شب از هزار ماه بهتر است؟ گفت: نه، فرمود: زیرا «در آن شب فرشتگان و جبرئیل به اجازه پروردگارشان براى هر مطلبى نازل مى شوند» و چون خداى عزوجل نسبت به چیزى اجازه دهد آن را پسندیده است و «آن شب تا برآمدن سپیده دم سلام است» خدا می فرماید: اى محمد: فرشتگان و جبرئیل از آغاز فرود آمدنشان تا طلوع صبح سلام مرا براى تو مى آورند. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۱)
در شب قدر، چه چیزی نازل می شود؟
طبق فرمایش امام محمد تقى علیه السلام وقتی رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله را به معراج بردند، فرود نیامد تا اینکه خداى- جل ذکره- علم گذشته و آینده را به او آموخت و مقدار زیادى از آن علم، مجمل و سربسته بود که تفسیر و توضیحش در شب قدر مى آمد.
على بن ابى طالب علیه السلام هم مانند پیغمبر بود، علوم مجمل را می دانست و تفسیرش در شب هاى قدر مى آمد، مانند آنچه براى پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله بود.
هرچند در آن علوم مجمل و سربسته، تفسیرى بود، ولى در شب هاى قدر از طرف خداى تعالى به پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله و اوصیاء دستور مى آید که نسبت به آنچه می دانند چگونه رفتار کنند.
البته پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله وفات نکرد، جز اینکه علوم سربسته و تفسیر آنها را فرا گرفته بود و آنچه در شب هاى قدر برایش مى آمد فرمان و تسهیلى بود نسبت به آنچه می دانست یعنی جزئیات و مصادیق بر کلیات منطبق می گشت و دستور اجرایش مىآمد و این خود تسهیلى بود براى پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله و امامان معصوم (علیهم السلام).
این که در شب هاى قدر چه علمى غیر از آنچه می دانستند بر ایشان پدید مى آمد، از چیزهائى است که ایشان مأمور به کتمانش هستند و تفسیر آن را جز خداى- عز و جل- نداند.
هر پیغمبرى که بمیرد علمش در قلب وصی اش می باشد و فرشتگان و جبرئیل در شب قدر فقط آنچه را که وصى باید میان بندگان حکم کند فرود مى آوردند.
هرچند ایشان آن حکم را می دانند ولى نمی توانند مطلبى را اجرا کنند تا در شب هاى قدر دستور یابند که تا سال آینده چگونه رفتار کنند. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۸-۳۷۰)
هم چنین ایشان می فرماید: همانا سال به سال در شب قدر تفسیر و بیان کارها بر ولى امر (امام زمان) نازل مى شود، در آن شب امام علیه السلام درباره کار خود و مردم به چنین و چنان مأمور مى شود.
نکته جالب توجه در این حدیث این است که ایشان می فرمایند: براى ولى امر، غیر از شب قدر هم در هر روزى که خداى عز و جل صلاح داند، مانند آن شب، امر مخصوص و پوشیده و شگفت در گنجینه پدید مى آید، چرا که «اگر همه درختانى که در زمین هست قلم باشد، و دریا و هفت دریاى دیگر به کمک او مرکب شود، کلمات خدا تمام نشود، زیرا که خدا نیرومند و فرزانه است». (آیه ۲۷ سوره ۳۱) (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۰)
علم خداوند و معصومین محکم و بدون اختلاف است
با این توصیفات مشاهده می کنیم این به معنی اختلاف در علم خدا و معصومین نیست. همانطورکه در روایت، به نقل از امام محمد تقى علیه السلام داریم:
کسى زبانش چیزى گوید که در دلش چیز دیگر باشد، در دلش دو علم مختلف است.
درحالی که خداى عز و جل از علمى که در آن اختلاف باشد امتناع دارد (یعنی در علم او هیچ اختلافی نیست پس علم ما هم که از علم خدا سرچشمه می گیرد اختلاف ندارد).
از طرفی تمام علمى که در آن اختلاف نیست نزد خداى جل ذکره می باشد و اما آنچه براى بندگان لازم است، نزد اوصیاء است. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۵۲)
هم چنین می فرماید:
خداى عز و جل راجع به شب قدر فرموده است (۴ سوره ۴۴) «در آن شب هر امر محکمى فیصل داده شود» خدا می فرماید: هر امر محکمى از آسمان نازل مى شود و محکم دو چیز نیست، بلکه تنها یک چیز است، پس هر که حکم بى اختلاف کند، حکمش حکم خداى عز و جل است و هر که حکمى کند که در آن اختلافى باشد و خود را مصیب داند، به حکم طاغوت (باطل) حکم کرده است. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۰)
چگونه از وجود شب قدر، مطمئن شویم
هم چنین ایشان می فرمایند که برای درک شب قدر در هر سالى، چون ماه رمضان فرا رسد، در هر شب سوره «دخان» را صد مرتبه بخوان، چون شب بیست و سوم رسد، تصدیق آنچه را می خواهی می بینى. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۷۰)
سوره قدر چگونه وجود امام صاحب امر را اثبات می کند؟
امام صادق علیه السلام به نقل از جد بزرگوارشان امام على بن حسین علیه السلام در تفسیر آن آیه از قرآن که می فرماید: (۲۷ سوره ۸) «بترسید از فتنهاى که تنها به ستمگران نمی رسد» می فرماید: یعنى آنها که درباره إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ ستم کردند چرا که در آیه دیگری از قرآن فرموده (۱۳۸ سوره ۳) «محمد جز فرستادهاى نیست که پیش از او فرستادگانی بوده و درگذشتهاند، آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، شما به عقب برمی گردید، هر که به عقب برگردد، به خدا زیانى نمی زند و خدا سپاسگزاران را پاداش خواهد داد»
خدا در این آیه می فرماید: چون محمد بمیرد، مخالفین امر خداى- عز و جل- گویند. «شب قدر هم با پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله درگذشت» این بود آن فتنهاى که تنها به آنها رسید و به سبب آن به عقب برگشتند، زیرا اگر می گفتند شب قدر (بعد از پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله) از میان نرفته ناچار براى خداى عز و جل در آن شب امرى لازم است (که فرود آید) و چون به امر اعتراف کردند، چارهاى نیست جز اینکه صاحب الامر هم باشد. (أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۲و ۳۶۱)
در این رابطه و نحوه احتجاج معصومین (علیهم السلام) ان شاء الله در آینده بحث مفصل تری خواهیم داشت.
ادامه دارد…
منبع:
۱- کلینى، محمد بن یعقوب – مصطفوى، سید جواد، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ۴جلد، کتاب فروشى علمیه اسلامیه – تهران، چاپ: اول، ۱۳۶۹ ش.
(با استفاده از نرم افزار جامع الحدیث۳٫۵ محصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور)