علم و دین فرهنگستان جهانی مطالعات تطبیقی در علم و دین، عرفان ناب اسلامی، علم و دین، عرفان مقربین، علم، دین، حکمت ناب شیعی، استاد علوی، علم و دین
بخش دوم
ب) اقسام علم از نظر روایات
الف) در روایات علم به دو قسم است:
۱ حسی: که از راه حواس به دست میآید.
۲ عقلی: که آیه شریفه «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» (نحل / ۷۸) به این دو نوع از علم اشاره دارد، خداوند میفرماید: «ما شما را خلق کردیم در حالی که هیج نمیدانستید و برای شما چشم و گوش (ابزار شناخت حسی) و قلب (ابزار درک و شناخت عقلی) را قرار دادیم تا به وسیله آن حقائق را درک کنید…»
حضرت علی علیه السلام نیز در مقایسه بین علم حسی و عقلی میفرمایند: «لیست الرؤیه مع الابصار فقد تکذب العیون أهلها و لایغش العقل من استنصحه» ۳
«دیدن با چشم ها نیست چه اینکه چشم ها گاه به دارندگان خود دروغ میگویند ولی عقل به هر کس که خواستار اندرز او گردد دروغ نمیگوید» که حضرت در این بیان اشاره به راه پیدا کردن خطا در علم حسی دارند.
۱٫ تقسیمات علوم از نظر پیامبر(صلی الله علیه و آله)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در یک تقسیم کلی، علوم را به دو دسته میکنند: «العلم علمان:
۱علم الادیان
۲ علم الابدان» ۴
دسته اول با دین و آخرت انسان مرتبطند و دسته دیگر با بدن مادی و دنیای انسان در ارتباطند.
۲٫ تقسیمات علوم از نظر امیرالمومنین (علیه السلام)
در بیان دیگری حضرت علی علیه السلام تمام علوم را از جهت شنیداری و اکتساب حرف بودن و یا عدم آن این گونه تقسیم مینمایند: «العلم علمان: ۱مطبوعٌ و ۲ مسموعٌ، لا ینفع المسموع اذا لم یکن المطبوع» ۵
شهید مطهری در توضیح این دو قسم میفرمایند: مراد از علم مسموع، علم شنیده شده و فرا گرفته شده از خارج است اما علم مطبوع، علمی است که از طبیعت و سرشت انسان سرچشمه میگیرد، علمی که انسان از دیگری یاد نگرفته و معلوم است که همان قوه ابتکار شخص است. ۶
۳٫ تقسیمات علم از نظرسود و زیان دنیوی و اخروی
علم را از جهت تأثیر مستقیم در سود و زیان دنیایی و یا اخروی و رسیدن به کمال واقعی انسانی نیز میتوان تقسیم نمود، «روزی پیامبر صلی الله علیه و آله داخل مسجد شدند در حالی که مردم اطراف شخصی را گرفته بودند. حضرت سؤال کردند او کیست؟ گفته شد، او علامه است و از همه مردم به انساب و اشعار عرب و قواعد زبان و وقائع جاهلیت آگاهتر است. حضرت در جواب فرمودند: این علمی است که به جاهل آن ضرر نمیرساند و عالمش را سود نمیبخشد. انّما العلم ثلاثه : آیهٌ محکمه أو فریضهٌ عادلهٌ او سنّهٌ قائمه و ما خلاهنّ فهو فضل.» ۷
تقسیم بندی علوم در روایت نبوی
با توجه به این روایت میتوان علوم را این طور تقسیم نمود:
۱ غیر سودمند در امر آخرت و کمال انسان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با بیان «و ما خلاهنّ فهو فضل» به آن اشاره دارند: مثل علم انساب.
۲ سودمند در امر آخرت که به فرموده پیامبر بر سه دستهاند:
۱ آیه محکمه: که گفته شده مراد از آن اصول اعتقادات است.
۲ فریضه عادله: که مراد از آن را علم اخلاق و اخلاقیات دانستهاند.
۳ سنه قائمه: که اشاره به احکام شریعت و حلال و حرام دارد. ۸
۴٫ تقسیم علوم مفید برای دستیابی به کمال و قرب پروردگار
امام صادق علیه السلام فرمودند: همه علم مردم را در چهار قسم یافتم:
۱ اول اینکه پروردگار خود را بشناسی
۲ دوم اینکه بدانی با تو چه کرده است
۳ سوم اینکه بدانی از تو چه خواسته است
۴ چهارم اینکه بدانی چه چیز تو را از دینت خارج میکند.» [۹]
گرچه تقسیمات دیگری نیز نسبت به علم در روایات صورت گرفته، لکن به همین مقدار بسنده میکنیم.
ادامه دارد…
پانویس
| ۳. | نهج البلاغه، ص ۱۲۲۳، کلمه قصار ۲۷۳ – (ترجمه و شرح فیض الاسلام). |
| ۴. | بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۲۰، ح ۵۲. |
| ۵. | بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۱۸، ح ۴۲. |
| ۶. | تعلیم و تربیت در اسلام، شهید مطهری، ص ۱۹، (انتشارات صدرا، ج سی و دوم). |
| ۷. | اصول کافی، ج ۱، ص ۳۷ (انتشارات علمیه اسلامیه – با ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی). |
| ۸. | همان، ص ۳۸. |
| ۹. | همان، ص ۶۳. |
منبع
اندیشه قم مهدی رحیمی
http://www.wikifeqh.ir/%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%D9%85
