مفهوم علم از نگاه اهل البیت(ع)(قسمت۲)

قسمت دوم

 

علم چیست؟

در کلام معصومین (علیهم السلام) علم از نظرهاى گوناگون، تقسیمات مختلفى دارد مانند:

• العلم علمان: مطبوع و مسموع

۲- العلم علمان: علم الابدان و علم الادیان‏

• علم بر دو قسم است: علم غیب و شهود
• علم بر سه قسم است:

در برخی روایات از معصومین (علیهم السلام) همه آنچه که علم محسوب می شود، در ۳ دسته می گنجد و باقی همه فضل است.

 

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى (علیه السلام) قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَهٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَهٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَهُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّهِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِیَّهِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل‏.

(کافی، ج۱، کتاب فضل علم، باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان، ص۳۲، ح۱)

 

امام هفتم (علیه السلام) فرمود: چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شد. دید جماعتى گرد مردى را گرفته ‏اند. فرمود: چه خبر است؟

گفتند: علامه‏ ای است.

فرمود: علامه یعنى چه؟

گفتند: داناترین مردم است به دودمان عرب و حوادث ایشان و به روزگار جاهلیت و أشعار عربى.

پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: این ها علمى است که نادانش را زیانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد، سپس فرمود: همانا علم سه چیز است:

آیه محکم، فریضه عادله، سنت پا برجا، و غیر از اینها فضل است.

 

کلمه «آیه و آیات یا آیه محکمه و آیات محکمات» در ۲۳۲ مورد از قرآن و ۱۷ مورد از نهج البلاغه ذکر شده است و در تمام این موارد به معنى آیه قرآن یا نشانه‏ اى که از آن به خدا پى برند یا مطلق نشانه به کار رفته است.

مرحوم فیض کاشانى چنین فرماید: پیغمبر (صلی الله علیه و آله) با جمله‏

«لا یضر من جهله»

به مردم فهمانید که معلومات این شخص که علامه‏ اش مى‏ خوانید در حقیقت علم نیست بلکه علم حقیقى آن است که دانستنش براى معاد و قیامت مفید باشد و ندانستنش در آن روز زیان دهد. نه آنچه را که عوام مردم بپسندند و وسیله جمع مال شود. آنگاه علم سودمند در نظر شرع را بیان کرده و به سه قسم منحصر نموده است:

آیه محکمه:

که به اصول عقاید اشاره دارد. زیرا براهین آن آیات محکمات جهان و قرآن کریم است و در قرآن دلائل مبداء و معاد به لفظ «آیه و آیات» بسیار ذکر شده است و

فریضه عادله :

اشاره به علم اخلاق است که خوبش از لشکر عقل و بدش از لشکر جهل است و بر انسان فریضه (واجب) است که لشکر عقل را داشته باشد و از لشکر جهل تهى باشد و عدالت آن کنایه از حد وسط بین افراط و تفریط است و

سنه قائمه :

اشاره به احکام شریعت یعنى مسائل حلال و حرام دارد.

و انحصار علوم دینى به این سه قسم معلوم است.

 

ادامه دارد…

 

 

منابع:

• کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط – الإسلامیه)، ۸جلد، دار الکتب الإسلامیه – تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.
• کلینى، محمد بن یعقوب – مصطفوى، سید جواد، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى، ۴جلد، کتاب فروشى علمیه اسلامیه – تهران، چاپ: اول، ۱۳۶۹ ش.

(به نقل از نرم افزار جامع الحدیث۳٫۵ محصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور)